تجمع فرهنگیان کشور در اعتراض به وضعیت معیشتی و آموزشی
صدای ما را بشنوید
گزارش از روزنامه اعتماد، 21 اسفندماه 95
 علی‌اصغر فانی، در طول دوران وزارتش بر آموزش و پرورش دو سه باری تجمع معلمان را در اعتراض به وضعیت معیشتی و صنفی‌شان تجربه کرد. حالا با رسیدن صندلی وزارت به فخرالدین دانش‌آشتیانی، نوبت به وزیر دوم آموزش و پرورش دولت روحانی رسیده است تا صدای فرهنگیان را در قالب تجمع در سراسر کشور بشنود. روز پنجشنبه، ١٩ اسفند معلمان در شهرها و استان‌های مختلف با بنرها و شعارهایی دست به تجمع زدند و تلاش کردند تا برای چندمین بار صدای خواسته‌های خود را به گوش سیاستگذاران و مدیران اجرایی آموزش و پرورش و مسوولان دیگر برسانند. تجمع معلمان یک روز پس از صحبت‌های دانش‌آشتیانی صورت گرفت، یک روز پس از آنکه گفت: «احکام برنامه ششم توسعه، آموزش و پرورش را موظف به تهیه نظام حقوق کرده است، کارگروهی در حال تدوین نظام حقوقی جدید در شأن معلمان است تا دغدغه فرهنگیان در این زمینه برطرف شود.» رفع دغدغه فرهنگیان موضوعی است که حالا سال‌ها است که در دولت‌های مختلف و از طرف وزرای مختلف آموزش و پرورش مطرح می‌شود اما ادامه نارضایتی آنها از شرایط کاری و معیشتی نشان می‌دهد که هنوز راه درازی برای به کرسی نشستن این وعده باقی مانده است. موضوع این نارضایتی‌های دنباله‌دار در تمامی این سال‌ها کم‌وبیش یکسان بوده اما حالا تاکید معلمان بر حل مشکلات آموزشی و وضعیت مدارس بیشتر از قبل مورد تاکید قرار می‌گیرد. یکی از فعالان صنفی شهر تهران درخصوص تجمع روز پنجشنبه به «اعتماد» می‌گوید: «این تجمع اتفاقی نبود که از سوی کانون‌های صنفی یا تشکل خاصی برنامه‌ریزی شده باشد. ابزارهای موجود و فضای مجازی فرصتی مهیا کرده‌اند تا معلمان سراسر کشور از طریق گروه‌های مختلف با هم در تماس باشند و چنین تجمعاتی را برنامه‌ریزی کنند.» محمدرضا نیک‌نژاد البته چندان موافق چنین تجمعات خودجوشی نیست: «این اتفاقات کار کانون‌ها و نهادهای صنفی را تضعیف می‌کند، وقتی ما با مسوولان دیدار می‌کنیم، اعتبارمان به این است که بدنه فرهنگیان را در پشت خود داشته باشیم، اگر این بدنه جدا از تشکیلات صنفی به فعالیت بپردازد ممکن است برخی خواسته‌های کوتاه‌مدت را برآورده کند اما باعث آسیب به اهداف بلندمدت می‌شود که از طرف صنف‌ها قابل پیگیری هستند. اما با وجود نقدی که به این جریان دارم باید بگویم که از خواسته‌های مطرح شده کاملا حمایت می‌کنم، چون همه خواسته‌ها مشروع هستند.» مشکل حقوق و معیشت معلمان یکی از اصلی‌ترین و پرتکرارترین خواسته‌های کسانی بود که در شهرهای مختلف تجمع کردند اما در کنار آن اعتراض به پولی شدن آموزش و پرورش، تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس‌های درس، وضعیت آموزشی و برخوردهای امنیتی با فعالان صنفی هم قرار داشت. خواسته‌هایی که در دوران وزارت فانی بیان می‌شد و هنوز هم ادامه دارد. نیک‌نژاد در خصوص ارتباط فعالان صنفی با وزرای مختلف آموزش و پرورش می‌گوید: «با روی کار آمدن دولت آقای روحانی آن بی‌اعتمادی که میان دولت و کانون‌های صنفی شکل گرفته بود کمرنگ شد. دیدارهای ما از زمان وزارت آقای فانی شروع شد و جلسات مرتب با حضور ایشان یا معاونان‌شان برگزار می‌شد اما اگر قرار باشد جلسه نتیجه داشته باشد باید بازتاب آن را در عملکرد وزیر و آموزش و پرورش دید. وقتی مدام جلسه برگزار شود اما تغییری در بودجه و حقوق و وضعیت آموزشی صورت نگیرد فقط تعداد منتقدان بیشتر می‌شود. در زمان فانی و هنگام تدوین لایحه برنامه ششم توسعه طی جلساتی بندهایی از سوی معلمان پیشنهاد شد که قرار بود در لایحه لحاظ شود اما وقتی لایحه به مجلس رفت هیچ خبری از آن بندها نبود. تماس ما با آقای دانش آشتیانی هم برقرار است، رابطه‌مان هرگز با وزارتخانه قطع نشده اما این ارتباط باید پیامدهای ملموس داشته باشد.» نیک‌نژاد می‌گوید وضعیت کمبود بودجه سبب شده تا دست مدارس در دریافت مبالغ مختلف از خانواده‌ها باز باشد: «ما نگرانیم که این نبود ضابطه سبب شود تا فساد مالی در مدارس گسترش پیدا کند. حرف بودجه بارها تکرار شده، معلمان هم انتظار معجزه ندارند اما باید رضایت نسبی را برای‌شان فراهم کرد.»
هنوز جای امیدواری هست
شیراز هم یکی از شهرهایی بود که معلمانش برای اعتراض به وضعیت معیشتی و آموزشی به خیابان‌ آمدند، برخی از کاربران توییتر نوشتند که عده‌ای از حاضران در تجمع با پهن کردن سفره خالی، به صورت نمادین به زیرخط فقر بودن حقوق‌شان اعتراض کردند. بیان این خواسته‌ها از نظر یکی از فعالان صنفی این شهر «تکرار مکررات» بود. محمدتقی سبزواری به «اعتماد» می‌گوید: «نمی‌توان گفت که از زمان روی کار آمدن دولت آقای روحانی کاری در جهت بهبود وضعیت فرهنگیان صورت نگرفته. مثلا در سال ٩٤ امتیاز فوق‌العاده شغل معلمان از ٨٠٠ به ١٣٠٠امتیاز رسید، طرح رتبه‌بندی معلمان آغاز شد و انتظار می‌رود که در سال ٩ مرحله بعدی آن آغاز شود، تغییرات محسوس بوده اما هنوز راضی‌کننده نیست. از سوی دیگر هنوز چند ماهی بیشتر از روی کار آمدن آقای دانش‌آشتیانی نگذشته و برای قضاوت کردن در مورد عملکرد ایشان هنوز زود است. کارگروه‌هایی که ایشان برای رسیدگی به مشکلات در وزارتخانه تشکیل داده‌اند جای امیدواری دارد، حالا باید دید نتیجه آنها چه می‌شود.» سبزواری معتقد است جامعه حساسیت خود را نسبت به اعتراض معیشتی فرهنگیان از دست داده است و می‌گوید پهن‌کردن سفره خالی در خیابان توسط معلمان شیرازی اصلا قابل دفاع نیست: «یکی از مسائل مهم این است که به سمت کیفی شدن آموزش و پرورش پیش برویم. باید این اراده را در دولت ایجاد کنیم که آموزش و پرورش را تبدیل به یکی از اولویت‌های پنج‌گانه خود کند، فقر، تبعیض آموزشی در مدارس، حجیم بودن محتوا و منابع درسی و بسیاری از مشکلات دیگر باید مورد توجه قرار گیرند.» در این بین برخی از کنشگران و فعالان صنفی این نگرانی‌ را دارند که تکرار تجمعات معلمان که چندسالی است صورت می‌گیرد، سبب شود تا جامعه نسبت به این خواسته‌ها بی‌تفاوت شود. اما انتشار گسترده عکس‌ها و اخبار مربوط به این اعتراضات در توییتر نشان داد که همچنان حرف‌های معلمان و دغدغه‌های‌شان مورد توجه قرار می‌گیرد. شاید برای همین بود که روز گذشته عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای عنوان کرد که مجلس تلاشش را برای بهبود وضعیت فرهنگیان و البته وضعیت آموزش کشور می‌کند. اسدالله‌عباسی به خبرگزاری فارس گفت: «براساس لایحه دولت مصوباتی را درخصوص بودجه داشتیم و دولت بر اساس موارد هزینه‌ای خود و بر اساس بودجه عملکردی، بودجه‌ای را تنظیم کرد و ما نیز تلاش کردیم آنها را در کمسیون آموزش تصویب کنیم. علاوه بر آن تلاش کردیم در خصوص نوسازی، تجهیز مدارس و سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی مدارس، مواردی را اضافه کنیم؛ اینکه آموزش و پرورش کسری بودجه می‌آورد، به این دلیل است که آنها در تنظیم لایحه بودجه به همه ابعاد نیازها توجه نمی‌کنند و در طول سال دچار کسری بودجه می‌شوند.» به گفته او آموزش و پرورش قول پرداخت حق‌التدریس، اضافه کار و پاداش پایان خدمت سال ٩٤فرهنگیان را همراه با حقوق اسفند ماه امسال داده است.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=70338

زنان، فرهیختگی و امید به ته فردا!

محمدرضا نیک‌نژاد، ص آخر روزنامه شهروند، 21 اسفندماه 95
١- چند سالی است که گسترش فناوری‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی به یاری‌مان آمده‌اند تا رویدادهای خبری را زودتر و دقیق‌تر ببینیم و بشنویم. از دیگرسو، جهان شگفت‌آور صفحه کلید و صفحه نمایش و چند چراغ چشمک‌زن و حتی یک گوشی همراه سبب شده که درجریان رویدادها و مناسبت‌هایی قرار بگیریم که گرچه کهنه‌اند، اما جهانی و انسانی و اخلاقی بوده و بی‌گمان می‌توانند بر آگاهی‌های کلیدی‌مان بیفزایند. یکی از این مناسبت‌های دیرینه روزجهانی زن است که ده‌ها‌ سال است در جای‌جای جهان گرامی داشته می‌شود و خوشبختانه ما نیز آهسته‌آهسته داریم به جریان جهانی آن پیوند می‌خوریم و از پیامدهای آگاهی‌بخش آن بهره می‌بریم. البته نه به شکل رسمی و دولتی که زیرپوست جامعه و در رگ‌های به هم‌پیوسته‌ای که قلب و مغزش اینترنت و جهان مجازی است. از این‌روست که درفضای مجازی برای روز زن جشن می‌گیریم و پشت هم برایش گل و دسته‌گل حواله می‌کنیم و سخنان زیبا از زن، عشق‌اش، احساساتش، عاطفه‌اش، حقوق‌اش، محدودیت‌هایش و از حضور ارزشمندش درگستره اجتماع می‌گوییم و می‌خوانیم و بازنشرش می‌دهیم و یاد می‌دهیم و یاد می‌گیریم؛ چه به خود، چه به دیگران و چه خوب است یادگیری که بزرگی می‌گفت؛ «بهترین تغییر، تغییر از راه یادگیری است». من دراین چند روز یاد گرفتم که زن‌ها حتی برای نشستن درتاکسی هم به اندازه برابر با مردان سهم می‌خواهند! این روزها یاد گرفتم که همسرم به اندازه دیدن دلسوزی‌ها و مهربانی‌ها و از خودگذشتگی‌هایش از من انتظار دارد و چه کم! این روزها دریافتم که روزی یک تلفن به مادرم او را به خاطر زن‌بودن و مادربودنش خرسند می‌کند و این روزها... بی‌گمان ما مردها درباره زنان باید فراوان بیاموزیم؛ به اندازه همه تاریخ!
٢- دوست خوش‌قلمی به فراخور روزجهانی زن داستان خواهرش که عاشق درس خواندن بود و پدرش سد راهش شده بود را با قلمی تأثیرگذار نوشته بود. خواهری مانند بسیاری از خواهرها و مادرها و دخترها و... که به خاطر چیرگی تاریخی پدرسالاری و برادرسالاری و مردسالاری ازطعم شیرین بسیاری از میوه‌های مشروع مانند درس‌خواندن محروم مانده بود. با خواندن این یادداشت زیبا غم بر سرم آوار شد! به یاد مادرم افتادم. زنی توانا، باهوش و تیزبین که یادگیری‌اش هنوز هم همچنان آفرین‌برانگیز است. هربار که درباره درس و درس‌خواندن سخن به میان می‌آید، مادر کلنگ برمی‌دارد و به نبش قبر پدر می‌رود و روبه‌رویش می‌نشیند و از او می‌پرسد که چرا درس‌خواندن برای دختر بد و آبروریز بود، اما برای پسر نه!؟ مادر من و البته مادران بسیاری از ما می‌توانستند چشمه‌ای سرشار از فرهیختگی و خرد و آموزش و یادگیری باشند؛ اما شوربختانه پدرانِ آموخته با سنت‌های نادرست فرهنگی- اجتماعی، آنان را از رفتن به سوی یادگیری باز داشتند. برکسی پوشیده نیست که مادران فرهیخته، فرزندان فرهیخته پرورش می‌دهند و فرزندان فرهیخته، جامعه فرهیخته می‌سازند و جامعه فرهیخته کشور فرهیخته و... آری نگاه تاریخی- اجتماعی ما راهِ فرهیختگی را برای همه‌مان نه‌تنها هموار نکرد که آن را بست. به این خاطر بست که راه نیمی از شهروندانی بسیار موثر را بست و هچنان می‌بندد! نمی‌دانم شعر سیمین بانو بهبهانی چقدر با یادداشت هماهنگ است! اما بی‌گمان برای یادگیری‌مان درباره زنان آموزنده است: زنی را می‌شناسم من/ که شوق بال و پر دارد/ ولی از بس که پُرشور است/ دوصد بیم از سفر دارد/ زنی را می‌شناسم من/ که در یک گوشه‌ خانه/ میان شستن و پختن/ درون آشپزخانه/ سرود عشق می‌خواند/ نگاهش ساده و تنهاست/ صدایش خسته و محزون/ امیدش در ته فرداست...
http://shahrvand-newspaper.ir/News:NoMobile/Main/95299/زنان،-فرهیختگی-و-امید-به-ته-فردا!

قانونی شدن درآمدزایی در مدارس

با مصوبه مجلس صورت گرفت
قانونی‌شدن درآمدزایی در مدارس
گزارش از الهام کاظمی، روزنامه فرهیختگان، 11 اسفندماه 95
چند سال پیش بود که عکسی از محل تحصیل دانش‌آموزان روستایی در استان سیستان و بلوچستان منتشر شد که دانش‌آموزان آن بدون هیچ امکاناتی مشغول تحصیل بودند. بعدها مشخص شد مدرسه این روستا به یک شرکت ساختمانی اجاره داده شده و دانش‌آموزان به ناچار به محل دیگری منتقل شده‌اند. همین حالا هم سالن‌های ورزشی چند مدرسه در منطقه اکباتان به روی دانش‌آموزان بسته شده و به دستگاه‌های دیگر اجاره داده شده است. در مواردی دیده می‌شود که حیاط مدارس به‌منظور پارکینگ سالن‌های برگزاری مراسم اجاره داده می‌شود. به هر حال آموزش و پرورش با کمبود بودجه روبه‌رو است و همین حالا هم بیشتر مدارس دولتی هزینه برق و گاز و آب خود را باید خودشان تامین کنند.
اما دیروز، نمایندگان مجلس در جریان بررسی بخش هزینه‌ای لایحه بودجه 96 به آموزش و پرورش مجوز دادند تا نسبت به تغییر کاربری فضاهای آموزشی اقدام کند. بر این اساس آموزش و پرورش می‌تواند ضمن ساماندهی و بهینه‌سازی املاک و فضاهای آموزشی، تغییر کاربری این اماکن و مراکز را در دستور کار خود قرار دهد. این بند الحاقی به تبصره 2 ماده 9 بخش هزینه‌‌ای لایحه بودجه، آموزش و پرورش را مجاز به تجاری کردن املاک و فضا‌های آموزشی می‌کند. موضوعی که پیش از این علی‌اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش هم مطرح کرده بود. آموزش‌ و پرورشی‌ها می‌گویند که بیش از 80 درصد بودجه آموزش و پرورش به پرداخت حقوق معلمان و کارکنان اختصاص می‌یابد. سال آینده هم بودجه 45هزار میلیاردی پیشنهاد شده از سوی دولت در کمیسیون تلفیق مجلس به 32 هزار میلیارد تومان تقلیل یافته است و حالا آموزش و پرورش می‌گوید که با کسری 3 هزار میلیارد تومانی برای بودجه سال آینده روبه‌رو است. همین موضوع باعث شده آموزش و پرورش دست به کار شود و درآمدزایی کند.
تغییر کاربری موضوع این بند به پیشنهاد شورای آموزش و پرورش استان یا شهرستان و تصویب کمیسیون ماده(5) قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران صورت می‌گیرد و با رای دوسوم نمایندگان از پرداخت تمام عوارض شامل تغییر کاربری، نقل و انتقال املاک، گرفتن گواهی بهره‌برداری، احداث، تخریب و بازسازی و سایر عوارض شهرداری معاف است. البته در کنار این مصوبه، مجلس مصوبه دیگری داشت که براساس آن، سهمی از اعتبارات ویژه استانی به مطالبات و معوقات فرهنگیان اختصاص یابد. بنا بر این مصوبه 2650میلیارد تومان از اعتبارات استانی تا سقف 1800 میلیارد تومان در همان استان جهت پرداخت حق‌الزحمه معلمان حق‌التدریس، پاداش پایان‌خدمت بازنشستگان فرهنگی و معوقات آنها هزینه می‌شود تا به تناسب در استان‌ها توزیع شود.

 اماکن متروکه تبدیل به احسن می‌شود
محمد قمی، عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه قرار نیست فروش ملکی صورت گیرد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «براساس این طرح اماکن فرسوده و متروکه متعلق به مدارس تبدیل به احسن می‌شوند به‌طوری که ساماندهی این اماکن می‌تواند به منجر به درآمد‌زایی و افزایش درآمد مدارس شود.»
به گفته او اگر مدرسه‌ای سالن ورزشی داشته باشد، می‌تواند هم خود استفاده کند و هم آن را به دستگاه‌های دیگر اجاره دهد. یا اینکه مدارس در بعدازظهر به آموزشگاه‌های بخش خصوصی داده شود. محمدرضا نیک‌نژاد معلم و کارشناس آموزشی با اشاره به اینکه این مصوبه قانونی کردن اقدامات گذشته آموزش و پرورش در برخی استان‌هاست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «ورود سیستم آموزشی کشور به عرصه درآمد‌زایی و تجارت به معنای نابودی آموزش و پرورش است، چراکه با این کار قبح ورود به مسائل پولی ریخته می‌شود و می‌تواند شروع تخلفات و فساد در مدارس شود.» به اعتقاد او، این بند لایحه بودجه نشان می‌دهد که آموزش جزء اولویت‌های دولت برای بودجه‌ریزی نیست، در حالی که باید برای این حوزه مثل سایر کشورها بدون چشمداشت هزینه شود.
به گفته او مطمئنا این واگذاری‌ها در مدارس کلانشهرها و شهرهای بزرگ انجام خواهد شد چراکه شهرهای کوچک و روستاها فضای اضافی برای واگذاری ندارند. از طرفی در کلانشهرها هم تراکم جمعیت در کلاس‌ها بالاست و همین حالا مدارس کلاس اول ابتدایی در تهران وجود دارد که جمعیتش به 45 نفر می‌رسد، در حالی که استاندارد 15 تا 25 نفر است. از طرفی حیاط اغلب مدارس کوچک است، درختی در آن پیدا نمی‌شود و گنجایش راه رفتن معمولی دانش‌آموزان را ندارد و حتی اگر بخواهند 10 متر از آن را واگذار کنند مشکلات بیشتر می‌شود.
نیک‌نژاد می‌افزاید: «همین حالا دست مدیران برای دریافت پول از والدین دانش‌آموزان باز گذاشته شده است و بخشی از هزینه مدارس از همین راه تامین می‌شود.» از طرفی آموزش و پرورش نزدیک به چهارهزار استخر یا سالن ورزشی دارد که همین حالا دانش‌آموزان و معلمان سودی از آن نمی‌برند و به دستگاه‌های دیگر یا بخش خصوصی اجاره داده شده است.» به اعتقاد او، درگیر کردن مدارس برای درآمدزایی برای شان آموزشی مفید نیست.
http://newspaper.fdn.ir/newspaper/page/2177/10/110025/0

سرانه فضای آموزشی و افت یادگیری

محمدرضا نیک نژاد، ص پرونده روزنامه فرهیختگان، 11 اسفندماه 95
بر پایه واپسین سخنان رییس نوسازی و تجهیز مدارس کشور سرانه فضای دانش آموزی در سطح جهان به ازای هر دانش آموز اندکی کمتر از 6 و به ازای هر دانش آموز ایرانی نزدیک 4.8 متر مربع است. با توجه به فراوانی و پراکندگی مدرسه ها در کشور بی گمان این سرانه در شهرها و کلانشهرها بسیار کمتر از میانگین کشوری آن است. برآوردهای آماری نشان می دهد نزدیک 70 درصد ایرانیان در شهرها زندگی می کنند و به این ترتیب 70 درصد دانش آموزان کشور نیز در شهرها و کلانشهرها هستند و بنابراین دچار کمبود شدید فضای آموزشی. اما این سرانه ی کم چرا پدید آمده و چگونه به سامان می شود؟ و این که این کمبود فضای آموزشی چه پیامدهایی را در پی خواهد داشت؟ اوج جمعیت دانش آموزی کشور در سال های پایانی دولت اصلاحات با نزدیک 19 میلیون دانش آموز بود. با گذشت زمان و کاهش درصد رشد جمعت آمار دانش آموزان کشوری رو به کاهش نهاد. اما به جای این که دست اندرکاران از این کاهش جمعیت دانش آموزی بهره گرفته و به دنبال استاندارد سازی سرانه دانش آموزی و در نتیجه فراهم کردن زمینه های آموزش کیفی در مدرسه باشند با روند کاهش دانش آموزان تا یک سوم جمعیت، مدرسه ها نیز به روش های گوناگون مانند فروش و اجاره و تغییر کاربری و ...  رو به کاهش نهاد و هیچگاه اجازه داده نشد تا دانش آموزان و فرهنگیان دست کم در شهرها از کاهش جمعیت دانش آموزی بهره های آموزشی ببرند!
اما بی گمان افزایش سرانه فضای آموزشی کشور می تواند در افزایش کیفیت آموزشی بینجامد. یکی از ریشه های عدم تمرکز در کلاس های درس، شلوغی کلاس و فشردگی و نزدیکی دانش آموزان به یکدیگر است. در کلاس های شلوغ حتی اگر از فشارهای عصبی به آموزگار چشم پوشی کنیم! کلاس برای دانش آموزانِ بیزار از درس و مشق، فراری از فضای نظامی گرانه مدرسه، فشارهای پیدا و پنهان بر روی آنان و سرکوب خواسته های ذاتی و طبیعی شان و ... آغازگاهی برای تلافی همه فشارها می شود و افت آموزشی. آموزش یک فرایند دوسویه میان آموزش دهنده و آموزش یابنده است. تا در کلاس نگاه آموزگار به نگاه دانش آموز گره نخورد و پیوندی حسی- عاطفی میان شان شکل نگیرد نمی توان به آموزشی کیفی دل بست! کلاس های پر جمعیت که پیامد کمی فضای آموزشی کشورند جلو ارتباط صمیمی و رفاقت میان این دو محور آموزش را می گیرد و افزون بر افت آموزش، زمینه تنش میان دانش آموزان با دانش آموزان و دانش آموزان با آموزگار را فراهم کرده و آن می شود که سال ها از تنبیه بدنی دانش آموزان و کتک خوردن شان به دست معلم و معلم به دست دانش آموزان و خانواده آنها می شنویم. گرچه رییس سازمان نوسازی وعده می دهد که با پایان یافتن ساخت و سازهای مدرسه ای نزدیک نیم متر به میانگین سرانه فضای آموزشی کشور افزوده شود اما تا رسیدن به سرانه جهانی راه زیادی مانده؛ چه برسد به سرانه کشورهای پیشرفته ای مانند فنلاند و ژاپن و ...! نمی توان گفت که همه افت کنونی آموزشی پیامد کمبود فضای آموزشی ست اما بی گمان یکی از مهمترین عامل های گریز از درس و مشق و بازماندگی از پیشرفت آموزشی و پرورشی کمبود این فضا.
http://newspaper.fdn.ir/newspaper/page/2177/12/110075/0

ایثار معلمان لابه‌لای خشونت‌ها گم می‌شود

نرگس ملک‌زاده، روزنامه همدلی، 10 اسفندماه 95
تنبیه بدنی و خشونت در مدرسه همواره یکی از خبرهای مهم و تاثیرگذار در حوزه آموزش و پرورش است. گرچه خبرهای آموزشی کشور در میان گروه‌های اجتماعی گوناگون چندان مهم نیست اما خشونت در محیط آموزشی همواره از حساسیت برانگیزترین خبرهای این گستره بوده است. اما ریشه خشونت در مدرسه چیست؟ آیا نیاید این پرسش را مطرح کرد که «در زمانه‌ای که کشورهایی چون فنلاند، کره‌جنوبی، سنگاپور و حتی کشورهایی با نزدیکی فرهنگی – آیینی به ما مانند مالزی بر آموزش جهان سروری می‌کنند، چرا هنوز کشور ما درگیر تنبیه بدنی و خشونت در مدرسه‌ها است؟» خشونت در محیط‌های آموزشی چه پیوندی با شکل‌های گوناگون آن در جامعه دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، سراغ تعدادی از معلمان که دستی هم در کُنش‌های رسانه‌ای و صنفی و آموزشی دارند رفته و دیدگاه‌ آن‌ها درباره «خشونت در مدرسه» را جویا شده‌ایم.
اما در بحث خشونت در مدارس، اولین تصویری که در ذهن نقش می‌بندد تصویر کژرفتاری یک معلم با چهره‌ای بر افروخته و دانش‌آموزی است که توسط او مورد تنبیه بدنی قرار گرفته؛ کمتر کسی با شنیدن این عنوان، معلمی را متصور می‌شود که دانش‌آموز خود را مورد نکوهش، تحقیرو تهمت قراربدهد؛ آزار کلامی، خشونت پنهانی است که شاید نیم بیشتری از دانش‌آموزان در طول دوره تحصیل با آن مواجه شده‌اند؛ خشونتی که به دلیل عیان‌نبودن اثراتش نیمه پنهان خشونت نامیده شده است.
اثرات برخورد فیزیکی هرقدر هم که شدید باشد در بیشتر مواقع با طی‌کردن دوره درمان از بین خواهدرفت در حالی‌که اگر دانش‌آموزی را مورد آزار زبانی قرار دهیم علاوه بر از بین‌بردن نشاط و شادابی، قدرت خود‌باوری‌اش را نیز تضعیف کرده‌ایم. از بین‌بردن اعتماد و صدمه‌زدن به آن، از جمله مواردی است که به راحتی ترمیم نمی‌شود زیرا اثراتش محدود به زمان حال نیست و در سلامت روانی و عاطفی دانش‌آموزان در سنین بالاتر نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت. دانش‌آموزانی که در مدارس و کلاس درس بارها و به اشکال مختلف- از نگاه تحقیرآمیز گرفته تا کلام آزاردهنده- مورد خشونت غیرفیزیکی واقع می‌شوند انگیزه و شوق یادگیری‌شان کم شده و حتی مدرسه‌رفتن نیز برای‌شان دشوار می‌شود. البته این نوع خشونت، در دانش‌آموزان دختر، پیامدهای منفی و درازمدت تری در پی دارد. اگر در مدرسه‌های پسرانه خشونت‌های فیزیکی بیشتر صورت می‌گیرد و بیشتر هم رسانه‌ای می‌شود در مدرسه‌های دخترانه، خشونت‌های غیرفیزیکی بیشتر جریان دارد و متاسفانه کمتر هم محل توجه قرار می‌گیرد.
ریشه‌های خشونت در مدرسه
محمدرضا نیک نژاد، عضو کانون صنفی معلمان تهران، به همدلی می‌گوید:« خشونت در مدرسه‌های ایران سه گونه است. خشونت دانش‌آموزان به دانش‌آموز، دانش‌آموز به آموزگار و آموزگار نسبت به دانش‌آموز که بیشتر از دو شکل نخست در رسانه‌های بازتاب داشته ودارد. در متنی انگلیسی درباره ریشه‌های خشونت دانش‌آموزان عامل‌های زیر را برشمرده بود: 1- استرس و افسردگی2- محیط خانوادگی؛ اگر بچه به طور معمول پدر و مادر خود را در حال زد و خورد، نزاع، استفاده از زبان توهین‌آمیز و ... ببیند، در بازی و در مدرسه همان‌ها را تقلید می‌کند. 3- اضطراب؛ اضطراب ممکن است به خاطر مطالعه، کار، امتحان‌ها و ... باشد.4- دسترسی آسان به سلاح 5- اثر رسانه‌ها؛ این مهم‌ترین علت به وجودآوردن رفتارهای منفی در بچه‌ها است. بچه‌ها در رسانه مقدار زیادی خشونت می‌بینند و سپس می‌کوشند تا آن را در زندگی واقعی‌شان نشان دهند6- نبود مشاوره؛ اگر بچه‌های شما مشاوره، محبت یا عشق شایسته‌ای دریافت نکنند، خیلی زود خشن خواهند شد7- اثر دوستان 8- نداشتن راهنما در زمان‌های سختی؛ اگر در زمانی که بچه بیشترین نیاز به پشتیبانی و راهنمایی مناسب را دارد به او بی‌توجهی شود، گرایشی در او برای خشن شدن پدید می ‌آید.
اما خشونت آموزگار نسبت به دانش‌آموز ریشه‌هایی فرهنگی و ساختاری دارد. در فرهنگ آموزشی چند هزار ساله ما جمله «گوشت‌اش برای شما و استخوان اش برای ما»، فراوان شنیده شده است. در کتاب تازه منتشر شده «مدرسه یا قفس» به گونه‌ای ریشه‌ای به آن پرداخته شده است. از سوی دیگر فرهنگ بالا دست و زیر دست نیز می‌تواند یکی از ریشه‌های این گونه خشونت باشد. دانش‌آموز از نگاه بسیاری از آموزگاران نادان، ناپخته، بازیگوش، فرصت‌طلب، بی‌انگیزه و سر به هوا و... است و منِ معلم، آقا، سرور، راهنما، دلسوز و از همه مهم‌تر چیره بر او هستم. بنابراین باید او را از هر راهی سربه‌راه کنم. همان نگاه ریشه‌داری که در پلیس و ماموران شهرداری و رییس به مرئوس و مدیر به زیردست و زندان بان به زندانی، حکومت به شهروندان و... دارد و در جای جای جامعه دیده می‌شود. بی‌گمان تا چنین نگاهی در جامعه هست چنین خشونتی نیز در مدرسه خواهد بود. اما افزون بر تلاش برای فرهنگ‌سازی در این زمینه باید زمینه‌های بروز خشونت در مدرسه‌ها را نیز کاهش داد. برای نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛ آموزش آموزگار برای کنترل خود در زمان خشم، یادآوری و اجرای قانون در موارد بروز خشونت، کاهش شمار دانش‌آموز هر کلاس و البته افزایش مساحت کلاس‌ها، پدیدآوری فضایی شاد و انگیزه‌بخش برای دانش‌آموزان و تخلیه انرژی آنان، کاهش درس‌های حفظی و کسالت‌آور و افزایش درس‌های مهارتی و عملی، افزایش اقتدار آموزگاری یعنی زمینه‌سازی برای بهسازی معیشت و منزلت آنان در جامعه و در کلاس و...
بررسی خشونت مدرسه‌ای با طعم دارو و الکل
مهدی بهلولی،عضو کانون صنفی معلمان استان تهران هم به همدلی می‌گوید: خشونت مدرسه‌ای را این‌گونه تعریف کرده‌اند؛ هر کاری است که می‌تواند در یک نظام آموزشی آشفتگی و بی‌نظمی پدید آورد. افزون بر درگیرهای فیزیکی، تندی‌های زبانی هم،خشونت به شمار می‌روند. همچنین آزار و اذیت‌های دانش‌آموزی[bullying] با ابزارهای الکترونیکی یا به کمک رسانه‌های اجتماعی، تهدیدها، به کارگیری سلاح‌ها، یا کنش‌های گروهی و دار و دسته‌بازی هم از جمله خشونت‌های مدرسه‌ای‌اند. خشونت مدرسه‌ای همچنین می‌تواند به عنوان درگیری‌های فیزیکی یا زبانی در راه مدرسه، در راه خانه از مدرسه، یا در فعالیت‌های در مدرسه و تحت حمایت مدرسه باشد که می‌تواند باعث آسیب فیزیکی یا روحی به شخص، مدرسه یا گروهی دیگر شود.
در ریشه‌یابی خشونت مدرسه‌ای، پژوهش جهانی بسیاری انجام گرفته است. اجازه دهید به چند عامل بیان‌شده اشاره‌ای کنیم. خشونت مدرسه‌ای یک بیماری چندجنبه‌ای است که چه بسا به دلیل‌های گوناگونی رخ دهد که یکی از آن‌ها مصرف مواد سنگینی همچون داروها و الکل است. دانش‌آموزان، کارکنان مدرسه یا عضوهای جامعه که به خاطر این مواد از حالت طبیعی بیرون می‌روند کنترل خود را از دست می‌دهند و اغلب به روشی غیرمنطقی برخورد می‌کنند. بنابراین، اثر داورها روی بدن انسان‌ها می‌تواند همچون کاتالیزوری برای خشونت‌ورزی مدرسه‌ای باشد.»
کمرویی و خشونت
بهلولی ادامه می‌دهد: «عامل دیگر خشونت مدرسه‌ای ممکن است مشکلات شخصیتی باشد. برای نمونه، کمرویی، که چه بسا باعث شود که یک دانش‌آموز احساس کند که در میان همتایانش جایگاهی ندارد و همین بر او اثر بگذارد تا به سرکشی و نافرمانی دست بزند و یا بکوشد تا توجه دیگران را با هر وسیله‌ای جلب کند. افزون بر این خشونت مدرسه‌ای ممکن است که ریشه در مشکلات روانی پدید آمده در خانه‌های درهم ریخته داشته باشد. نگرانی، نفرت،عقده‌های حقارت، خشم و احساسات منفی دیگری که رفتار خش را تغذیه می‌کنند می‌توانند در افراد رشد یابد هنگامی که در خانواده‌هایی بزرگ می‌شوند که از نظر فرزندپروری ضعیف هستند. همچنین در خانه‌هایی که پدر و مادران از خودشان رفتار خشونت‌بار نشان می‌دهند، کودکان معمولا خشونت‌ورزی را به عنوان راهی برای پافشاری بر اقتدار می‌پذیرند. عامل دیگر خشونت مدرسه‌ای، رسانه‌های خشن است. اثر برنامه های تلویزیونی و بازی‌های ویدئویی خشن،عمدتا در جامعه از آن چیزی که هست کمتر ارزیابی شده است. کودکان و نوجوانان اغلب در [تاثیرپذیری از] شخصیت‌های تلویزیونی محبوب‌شان در فیلم های خشن با هم رقابت و چشم و هم‌چشمی دارند و همین به بروز رفتارهای خشن آموخته شده، در مدرسه‌ها می‌انجامد. و البته این ریشه‌یابی می‌تواند ابعاد و جنبه‌های گوناگون‌تری بگیرد که فراتر از حوصله این جاست اما شوربختانه در ایران همه عامل‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی را رها می‌کنند و یک راست می‌روند سراغ آموزگار و همه را به گردن آموزگار می‌اندازند! به نظر می‌رسد که در بحث خشونت مدرسه‌ای نیازمند نگاه و نگرشی فراگیر و چند بعدی هستیم تا بتوانیم منصفانه به همه عامل‌های خشونت‌ورزی و همه انواع خشونت بپردازیم.»
معلمان و دومینوی خشونت
به اعتقاد مجید علیپور، مورخ و کنشگر رسانه‌ای «با آسان‌شدن دسترسی به وسایل ارتباطی، انتشار گزارش‌ها درباره تنبیه بدنی و خشونت در مدارس گسترش‌یافته و انتقاداتی را برانگیخته است. بخشی از معلمان هم معتقدند خشونت‌ورزی پاره‌ای از همکارانشان در مدارس نتیجه جبری شرایطی است که بر آن‌ها تحمیل شده است. آن‌ها عواملی چون تراکم بسیار کلاس‌ها، تفاوت و تعارض‌های ارزشی بین نسلی، مزایای نامناسب معلمان که مشغله ذهنی بسیاری به وجود آورده، توقعات بسیار خانواده‌ها و مسوولان و... را از عواملی می‌دانند که چنان تبعاتی را خواه ناخواه به وجود می‌آورد و از اصحاب رسانه انتظار دارند با درک شرایط، چندان توجهی به اتفاقات داخل مدارس نکنند! برخی دیگر پا را فراتر گذاشته ادعا می‌کنند پخش این اخبار نشان از کینه‌توزی برخی رسانه‌ها دارد و آن‌ها تعمدا در پی ضربه‌زدن به «شان معلمان» هستند تا با بدنام کردن آن‌ها، از حمایت محتمل جامعه از «مطالبات معلمان» جلوگیری کنند. در این میان برخی هم به ادعاهای خود، لباسی از توجیهات به ظاهر دلسوزانه پوشانده، مدعی‌اند مخالفت آن‌ها با انتشار این اخبار، نه به خاطر موافقتشان با خشونت‌ورزی، بلکه از آن روست که مبادا دست‌به‌دست‌شدن چنین خبرهایی باعث تضعیف اقتدار معلم و در نهایت اختلال در برنامه‌های آموزشی و تربیتی مدارس شود! اما برخلاف این‌گونه توجیهات و ادعاها باید اذعان کرد «توطئه‌اندیشی» حقیقت تاسف‌برانگیز جوامعی است که اعضایش حاضر به اندیشیدن درباره «نقش» و «مسوولیت» خود در ایجاد و تداوم وضعیت فعلی‌شان نیستند. در چنین جوامعی تحلیل‌ها و تفسیرهای مبتنی بر تئوری توطئه هواخواهان بسیار دارد. زیرا از یک سو چنین تحلیل‌های تقلیل گرایانه‌ای به حدی سهل‌الهضم و آسان‌فهمند که شخص را به کلی از رنج تفکر و اندیشه‌ورزی درباره علل و زمینه‌های بروز مشکلات بی‌نیاز می‌سازند و از طرفی دیگر با انداختن بار مسوولیت‌ها و گناهان به گردن دیگران، شخص را از احساس گناه ناشی از مسوولیت‌ناپذیری یا ناتوانی می‌رهانند، چرا که تبلیغ می‌کنند خود فرد در ایجاد و تداوم وضعیت تقصیر چندانی ندارد و هرآنچه هست دیگرانی هستند که کارها را مختل می کنند؛ پس قاعدتا همان دیگران می‌بایست شماتت و محکوم شوند. با آن‌که نگارنده خود به تاثیر توامان عاملیت و ساختار در ایجاد یا تداوم یک وضعیت باور دارد؛ اما معتقد است تبلیغ آن به عنوان جبری که معلمان در آن قرار می‌گیرند، به طرز کاملا آشکاری گریز از مسوولیت اخلاقی معلم در مقام «مربی دانش‌آموزان» است. مدرسه، تنها یک ساختمان یا چهاردیواری مسقفی برای تدریس چند فرمول و تئوری و یا آگاهی‌های پراکنده درباره تاریخ، هنر، ادبیات و ... نیست؛ بلکه مدلی است کوچک از جامعه اصلی، که بناست کودکان و نوجوانان ما در آن‌جا چگونه زیستن و تعامل را برای حضور جامعه بزرگ‌تر بیاموزند. از این‌رو همواره باید به یاد داشت برخی از آموزه‌ها و اعمال تآلی فاسدی دارند و همچون دومینو پیامدهای تربیتی گسترده‌ای در پی می‌آورند که ممکن است اصلا مطلوب مرتکبان و مدافعان آن اعمال نباشد. وقتی معلمی به بهانه‌ها و توجیه‌هایی که به آن‌ها اشاره شد خود را محق می‌بیند برای کنترل کردن کلاس دست به خشونت و یا تحقیر دانش‌آموز بزند، به لحاظ اخلاقی، مجاز نیست که بعدها در مواجهه با پیامدهای عملی آن معترض باشد و به عنوان مثال با برخورد فلان ارگان با معترضان و شاکیان مخالفت کند. زیرا خود او پیش از این در ابعادی به مراتب کوچک‌تر، راه حلی بهتر از خشونت و تحقیر، به دانش‌آموزان خود نیاموخته بود.
معلمانی که قربانی خشونت می‌شوند
علی بهشت نیا، کنشگر صنفی – رسانه‌ای هم توضیح می‌دهد که « سال‌ها است که از مدرسه، همان محیط امن و خانه دوم دانش‌آموزان خبرهای خوشی نمی‌شنویم. ایثار، فداکاری، مهر و محبت معلمان در لابه‌لای اخبار خشونت در مدارس گم می‌شود. اخبار خشونت در مدارس، آن‌قدر در فضای مجازی و واقعی دست به دست می‌شود که خود معلمان نیز قربانی همین خشونت می‌شوند. آن‌چه از فحوای اخبار خشنونت در مدارس بر می‌آید این است که امروز آموزش و پرورش به عنوان تاثیرگذارترین نهاد کشور بیش از پیش نیازمند کالبد شکافی و جامعه‌شناسی دقیق است. خشونت امروز زنگ خطری برای آینده نظام تعلیم و تربیت است. زنگ خطری که سال‌هاست نواخته می‌شود اما گوشی شنوای آن نبوده و نیست. خشونت حاصل یک نابسامانی اجتماعی است که نتیجه آن در مدارس به شکل خشونت میان دانش‌آموز و دانش‌آموز، معلم و دانش‌آموز و برعکس نمایان می‌شود. بدون شک برای بررسی عوامل خشونت باید به عوامل بیرونی نظام تعلیم و تربیت توجه ویژه کرد. فقر، بیکاری، بیسوادی پدر و مادر، طلاق و اعتیاد، نابسامانی‌های اجتماعی، اقتصادی همواره سلامت روان افراد جامعه را تهدید می‌کند. در این میان نباید از نقش نظام آموزشی به عنوان پدیده‌ای تاثیرگذار در کل نظام اجتماعی غافل بود. روی سخن ما در این مطلب خشونت معلم نسبت به دانش‌آموز و یا خشونت دانش‌آموز نسبت به دانش‌آموز و معلم نیست؛ خشونت در هر شکلی مشروع و پسندیده نیست. خشونت در مدارس و میان دانش‌آموزان به غیر از عوامل بیرونی و اصلی، علت‌هایی درون مدرسه‌ای دارد که از آن جمله می‌توان به شکل فیزیکی مدرسه و کلاس‌ها، تراکم بالای دانش‌آموزان، فاصله طبقاتی میان دانش‌آموزان، نبود وسایل آموزشی و کمک‌آموزشی و ورزشی و ضعف قوانین انضباطی اشاره کرد. متاسفانه مدارس ما چهاردیواری محصور با اتاق‌هایی زاویه‌دار و تهی از رنگ و شادی هستند. روابط معلم و شاگرد از روی روابط منطقی ماشینی است. دانش‌آموزان این مدارس در زمانی معین در کلاس درس حاضر، و به دلیل نبود وسایل آموزشی و کمک آموزشی مناسب و شلوغی کلاس‌ها بهره‌ای از درس نمی‌برند؛ در چنین شرایطی ظهور و بروز رفتارهای نامتعارف از جمله خشونت قابل پیش‌بینی است. در مورد خشونت معلمان نیز باید گفت وقتی نظام آموزشی کشور در حالت بی‌تعادلی به سر ببرد ظهور پدیده خشونت در بین معلمان، قابل پیش‌بینی و اندازه‌گیری خواهد بود. خشونت معلمان نیز عواملی برون‌سازمانی و درون‌سازمانی دارد. زمانی که اقتدار نظام آموزشی و معلمان از سوی دانش‌آموزان، والدین، برخی رسانه‌ها و گروه‌های ذی‌نفع تهدید می‌شود و خواست و مطالبات صنفی و حقوقی معلمان در نظام تعلیم تربیت مدام با خشونت سرکوب و نادیده گرفته می‌شود، انتظار می‌رود معلمان نیز رفتاری مشابه با دانش‌آموزان و مجموعه مرتبط با نظام تعلیم و تربیت داشته باشند. با شرایط موجود و شکل و ساختار نظام آموزشی دیریا زود خشونت پنهان در مدارس عریان‌تر خواهد شد و باید در انتظار تغییر سطح خشونت از خشونت ناخواسته به خشونت آگاهانه بود. برای حل مشکل خشونت باید نگاهی منطقی و کارشناسانه به موضوع داشت و به جای پرداختن صرف به اخبار خشونت از سوی رسانه‌ها مساله خشونت را کالبد شکافی کرد و در حل مساله خشونت معلم را بخشی از راه حل دانست نه بخشی از مساله خشونت.
عدم تربیت صحیح و نابسامانی‌های اجتماعی
عبدالجلیل کریم‌پور، فعال رسانه ای معلمان هم می‌گوید: «خشونت یکی از آسیب‌های جدی اجتماعی است که در آن از زور فیزیکی استفاده می‌شود و ابزاری برای کنترل اجتماعی نیز به حساب می‌آید. مدرسه یکی از جایگاه‌هایی است که خشونت در آن‌جا بین اتفاق می ‌افتد که می‌توان گفت این رفتار علل متعددی دارد و عدم توجه به آن می‌تواند عاملی در بحران وضعیت طبیعی مدرسه به حساب آید. مشکلات خانوادگی به عنوان اولین عامل می‌تواند در تسری‌دادن رفتارهای نابهنجار در بیرون از محیط خانه موثر باشد. دانش‌آموزی که در محیط خانه و یا خارج از آن در محیط جامعه برای کوچک‌ترین رفتاری تنبیه می‌شود می‌خواهد این رفتار را در محیط‌های اجتماعی که در آن به سر می‌برد از خود نشان دهد. دعواهای خانوادگی، اعتیاد، طلاق، استبداد رای، می‌تواند فرآیند رفتارهای خشن را تسریع بخشد، آن هم در کلاس‌هایی که به علت جمعیت بالای کلاسی، کنترل در آن‌ها به خوبی انجام نمی‌گیرد. طبعا آموزش استاندارد همه مولفه‌های این وضعیت را در نظر می‌گیرد و دانش‌آموز از همان اوان تحصیل با رفتارهای اجتماعی، راه‌های شهروند مطلوب‌شدن را می‌آموزد که عدم توفیق در این زمینه، سبب‌ساز رفتارهای خشن می‌شود. با کوچک‌ترین برخوردی، فرد از کوره در می‌رود و رفتاری غیر منطقی را از خود بروز می‌دهد. حال اگر این دانش‌آموز شکست‌های متعددی همچون شکست تحصیلی، خانوادگی و .... را نیز تجربه کرده باشد که قوز بالا قوز می‌شود و حتی این رفتار خشونت‌آمیز را در مقابل معلمانش نیز نشان می‌دهد. زورگیری و باج‌خواهی نیز می‌تواند شروعی برای یک رفتار خشن باشد. به نظر می‌رسد، راه جدی مبارزه با رفتارهای خشن، ایجاد یک محیط آرام با در نظرگرفتن استانداردهای مرتبط با آن است که برای موفقیت و برون‌رفت از این آسیب باید همه فاکتورهای رسیدن به این مهم در نظر گرفت و اجرایی کرد.
حس ناامنی و خشونت در مدرسه
محمد رضاخواه، کنشگر صنفی- رسانه‌ای معلمان: در ابتدا لازم است درباره چرخه خشونت صحبت کنیم. در هر چرخه‌ای از جمله خشونت، محل‌هایی به عنوان منابع تولیدکننده خشونت بایست وجود داشته باشد و محل‌هایی که خشونت در آن‌جا استفاده می‌شود. یکی از اصلی‌ترین دلایل تولید خشونت احساس ناامنی است. اما مدرسه در کجای چرخه خشونت قرار دارد؟ آیا مدرسه عاملی برای تولید خشونت است و یا محلی است که در آن‌جا خشونت استفاده می‌شود. مدرسه در حالت ایده‌آل جایی برای تولید خشونت نیست و نمی‌توان مدرسه را عاملی به‌عنوان تولیدکننده خشونت نام برد. درحقیقت در مدرسه صرف‌های متعددی از خشونت استفاده می‌شود. اگر بپذیریم که معمولا خشونت در مدارس به دلیل بی‌انضباطی و پاسخ به این بی‌انضباطی شکل می‌گیرد، در این حالت ساده‌ترین اتفاق زمانی است که دانش‌آموزی به درس بی‌علاقگی نشان می‌دهد که در حال حاضر درصد زیادی از دانش‌آموزان به این مساله مبتلا هستند، بخش زیادی از این بی‌علاقگی به نوعی به ناامنی بازار کار و عدم امنیتی که درس خواندن وآموزش در مقابل آینده و حفاظت از او، ناشی می‌شود. این امر در سطوح پایین به عدم انجام تکالیف، بی‌انضباطی در کلاس و در نهایت به اخلال در نظم کلاس و مدرسه می‌رسد. در طرف دیگر معلم در مقابل چنین دانش‌آموزی احساس نا امنی می‌کند. دانش‌آموزی که می‌تواند عملکرد معلم در انجام وظایف محوله را با اخلال و یا عدم کارآرایی مواجه کند. درکی که دانش‌آموز از عدم مفید بودن درس خواندن دارد می‌تواند به راحتی به کل کلاس منتقل و کل کلاس و یا مدرسه را با مشکلی بزرگ مواجه کند. از طرفی در مقابل این حس دانش‌آموز، معمولا معلم و یا مدرسه ابزاری ندارد. در حقیقت مسایلی که به نوعی باعث ناامنی و ایجاد خشونت در جامعه شده‌اند، به مدرسه نیز می‌رسند و مدرسه از حل آن باز می‌ماند. عدم آموزش دانش آموزان و یا معلمان برای حل اختلاف خود را هم نباید از نظر دور داشت.
بیش از این رنگ آسمان را نتراشیم
عزت‌اله مهدوی، نویسنده و دبیر فلسفه هم می‌گوید:«حالا دیگربه نظر می‌رسد واژه خشونت به هر نیت که باشد و به هر طریقی که خود را بنماید، مذموم شمرده می‌شود. گویی «فرزندان ناهموار» را دیگر نمی‌توان «ضرب بی‌محابا زدی» و وجدان ناخرسند اولیا را به تذهیب «جور استاد به ز مهر پدر» دعوت به تمکین به جهت استلزامات تربیت کرد. اما این فعلیت مشئومِ منتشر، نصیحتِ «بیش ازاین رنگ آسمان متراش» را هیچ‌وقت جدی نگرفته است. داستایفسکی در جایی می‌نویسد:اما سیم وتازیانه همیشه با ماست و نمی‌شود آن‌ها را از ما ستاند.الان شلاق نمی‌زنند. شاید شیوه‌ها انسانی‌تر است،یا قوانین وضع شده‌اند اما به راهی دیگر جبرانش می‌کنند». چه بسا «تاگور» در بطن جامعه هند که با رهبری خشونت پرهیز و مشفقانه گاندی با دشمن غدار در کشاکش بود حق داشت که با نگرانی بگوید:«شاید ما بتوانیم با اسلحه کشنده ای حکومت غول مانند بیگانه را شکار کنیم ولی هر لحظه با تغییر رنگ و قیافه، خود ما را عاجز و متحیر می‌سازد.» و کافی است که تامل کنیم در«فروشنده» که«فرهادی» لایه‌های خشونت متمدنانه را در قشر متوسط جامعه جستجو می‌کند. آیا اهریمن خشونت قابلیت تطابق با جامعه مدنی را پیدا کرده و صورتی نو در مجادلات و مناسبات و حتی زیر پوستی‌ترین روابط اجتماعی یافته است؟ آیا می‌توان بر فهرست ‌«کانت» که برای مفاسد به طور کلی سه عامل شرارت،دنائت و محدودیت فکر را مطرح می‌کرد تغییر ذائقه زیباشناسانه و کمبود تربیت احساسات را افزود؟
شهرام جمالی کنشگر  صنفی- رسانه ای استان البرز نیز می گوید: دلایل فردی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی در بروز خشونت و رفتارهای کنترل نشده در مدارس چه از سوی دانش آموزان و چه از سوی سایر عوامل آموزشی در مدرسه آنقدر زیادند که حتا فقط ذکر نام آنها مستلزم ارائه یک لیست طولانی از این عوامل درونی و بیرونی است که گاه تجمیع و برآیند آنها منجر به ناتوانی فرد در کنترل خود و بروز خشونت می شود.
از سویی دیگر به نظر میرسد که فرآیند آموزش های تربیتی در ساحت های خانواده، مدرسه، رسانه ها و ... نه تنها با یک وحدت رویه انجام نمیگیرد بلکه در مواردی در تناقض و حتا تضاد با یکدیگر شکل گرفته و عمل می کنند و به این ترتیب واکنش برخی دانش آموزان به اینگونه تضادها و تناقضات ممکن است به شکل نوعی خشونت های کلامی و یا حتا جسمانی بروز پیدا کند. هرچند این موضوع قاعدتاً و به دلیل مشکلات ناشی از اختلافات طبقاتی  و تفاوت های فرهنگی، در سطح خانواده ها پررنگ تر و ملموس تر است و بدیهی است که در نظام آموزشی رسمی و متمرکز مدارس، چنین تعارضات و دوگانگی هایی کمتر به چشم می آید. این دونگانگی و تعارض گاهی تا آنجا پیش می رود که برخی از خانواده‌ها که در اکثر موارد تنبیه بدنی را اولین و تنها چاره جهت تربیت بچه‌های خود می دانند، کوچکترین فشار و تنبیه از جانب مدرسه را حتی به صورت خیلی جزئی مثل چند صفحه جریمه و یا محرومیت موقت از کلاس درس یا مدرسه و… بر نمی‌تابند و ضمن حمایت جانبدارانه و تمام قد از فرزند خود، کل شیوه‌های تربیتی به کار گرفته شده از جانب معلم و مدیریت مدرسه را زیر سوال می برند. البته این حمایت جانبدارانه هم شاید بیشتر ناشی از نوعی حس تملک والدین به فرزند شان باشد که بکارگیری برخی شیوه های سختگیرانه تربیتی را صرفاً محدود به خودشان به عنوان «صاحب و مالک فرزند» می دانند. اما نتیجه طبیعی چنین رویکردی اینست که دانش آموز محیط مدرسه را مکانی برای تخلیه هیجانات و بروز رفتارهایی می بیند که در خانواده از آنها منع می شود و ضمن اینکه ممکن است به دلیل ارتباط عینی و تأثیر پذیری از گروه همسالان در محیط مدرسه امکان تخلیه چنین هیجاناتی به شکل رفتارهای مخاطره آمیز بیشتر شود.
برگزاری مستمر کارگاههای آموزش خانواده با بهره گیری از متخصصان تربیتی و با یک معیار استاندارد آموزشی در مدارس شاید بتواند ضمن درگیر کردن و مشارکت بیشتر خانواده ها در امر تربیت فرزندان خود، الگوهای شخصیت دهی و کنترلی مناسب و استانداردی را در اختیار خانواده ها قرار داده و البته به شرط بکارگیری این روشها از سوی خانواده ها بتوان تا حد زیادی بر این مشکلات فائق آمد.
‏[e-mail]
http://hamdelidaily.ir/?newsid=27765

خنیاگر غمین خوش آوایی ‌ای درخت!

 محمدرضا نیک‌نژاد، ص آخر روزنامه شهروند، 7 اسفندماه 95
«نوروز ١٣٩٦ را با شعار سررسید نه! به هم تبریک بگوییم.» این آغاز یک پیام تلگرامی است. آغازی برای یک پایان! آری پایان یک فاجعه زیست‌محیطی؛ دست‌کم برای ما با داشتن دو کویر پهناور خشک و سوزان. برای ایرانی که در هر ثانیه ٣٦٠ مترمربع از جنگل‌ها و پوشش گیاهی‌اش یعنی نزدیک یک‌میلیون هکتار در‌ سال نابود می‌شود. پیش‌بینی‌های خوشبینانه زمان نابودی کامل جنگل‌های کشورمان را ٦٠‌سال می دانند و بدبینانه ١٠ سال. در ٥٠‌سال گذشته جنگل‌های ایران از ١٨‌میلیون هکتار به ١٤‌میلیون هکتار رسیده است. سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (فائو) می‌گوید که ایران یکی از ٧٠ کشور توسعه‌یابنده‌ جهان است که پوشش گیاهی کمی دارد و این پوشش جنگلی اندک، نسبت به دیگر بخش‌های جهان با سرعت بیشتری درحال نابودی است و... گرچه باز کارشناسان بدبین بر این باورند که اکنون ایران دیگر جنگلی ندارد! زیرا جنگل گردآیه‌ای از گیاهان و جانوران و پوشش گیاهی و ... است و اکنون در بیشتر جنگل‌های کشور دست‌کم بسیاری از جانداران حضور پررنگ ندارند و این سبب شده که جنگل به معنای واقعی در کشور نباشد! اما ما ایرانیان همچنان ترمزبریده و مست از بهره‌گیری بی‌اندازه از اندوخته‌های طبیعی کمیاب و نایابمان افزون بر کمر همت، چشم و گوش بسته و راه خویش می‌رویم و بلکه می‌دویم. البته در کنارمان و حتی پیشتر از ما دست‌اندرکارانی که از آمارها خبر دارند، همچنان مُهر سکوت بر لب، تماشاگر نابودی بخش مهمی از زیست‌بوم ما و بسیاری از جانداران هزاران‌ساله کشورند. می‌پرسید چرا؟ پس با هم ادامه پیام تلگرامی را می‌خوانیم. «برای تولید ٢٠٠ نسخه سررسید حداقل یک درخت تنومند قطع می‌شود. یعنی در آغاز هر‌ سال هر مدیر ایرانی برای هدیه سررسید از طرف شرکتش، عملا دستور قطع یک درخت تنومند را می‌دهد و چنین می‌شود که هر ٤ ثانیه به اندازه مساحت یک زمین فوتبال (تقریبا معادل یک هکتار) از میزان جنگل‌ها کاسته می‌شود. بیایید این روند را متوقف و هزینه تولید سررسید را به سوی گسترش کتابخوانی معطوف کنیم. بیایید جایگزینی کتاب به جای سررسید را شروع کنیم. بیایید از همین تغییرات کوچک آغاز کنیم. استادی می‌گفت فتح قله‌های بلند با گام‌های کوچک آغاز می‌شود. پس گاه گام‌های کوچک برای فتح قله‌ بلند پاسداشت و نگهداشت درختان‌مان است. در بازنشر این مطلب برای حفظ درختان جنگل‌ها و محیط‌ زیست کوشش کنیم.» و باز در پیامی دیگر با پیوستی از یک سالنامه الکترونیکی، ویژه گوشی‌های هوشمند می‌خوانیم که «تقویم ‌سال ۹۶ با قابلیت یادداشت‌نویسی/ مناسب تلفن همراه شما/ برای دوستان‌تان نشر دهید/ تا هزینه‌های زیست‌محیطی سررسیدها محدود شود.» خواندن و انتشار چنین پیام‌هایی دلگرم‌کننده و انگیزه‌بخش است. این پیام‌ها نه از سوی دست‌اندرکاران که وظیفه‌ اصلی‌شان نگهداری از اندوخته‌های تاریخی و جغرافیایی کشور بلکه از سوی دانش‌آموز، آموزگار، دانشجو، شغل آزاد، مهندس، دکتر، خانه‌دار و... در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود. این یعنی امیدوار بودن به آینده و این یعنی سوگیری کلی جامعه و شهروندان. هر چند گام‌هایمان کوچک است اما پاهایمان بر جای مطمئنی گذاشته می‌شود و هر گام کمی بالاتر از گام پیش است و نزدیک‌تر به قله! پس همنوا با سیاوش کسرایی می‌خوانیم: تو قامت بلند تمنایی ‌‌ای درخت/ همواره خفته است در آغوشت آسمان/ بالایی ‌ای درخت/ دستت پر از ستاره و جانت پر از بهار... غوغایی‌ ای درخت/ وقتی که چنگ وحشی باران گشوده است/ در بزم سرد او/ خنیاگر غمین خوش‌آوایی‌ ای درخت... پروا مکن ز رعد/ پروا مکن ز برق که بر جایی ‌ای درخت/ سر برکش ‌ای رمیده که همچون امید ما/ با مایی ‌ای یگانه و تنهایی ‌ای درخت...yon.ir/5C15

خشونت آموزشی

محمدرضا نیک نژاد، ص آخر روزنامه فرهیختگان، 1 اسفند ماه 95
(این یاداشت با کمی حذف و  با نام" لطفاکمی انصاف! " در روزنامه به چاپ رسید. )
سال هاست که خشونت در مدرسه هر از گاهی فضای رسانه ای را در می نوردد. هر بار و برای چند روز از کارشناس و دست اندرکار آموزشی و خبرنگاران گرفته تا کاریکاتوریست ها درباره اش می گویند و می نویسند و قلم فرسایی می کنند و پس از چند روز باز همه چیز آرام می شود و آموزش و دانش آموز و آموزگار راه خود می روند و رسانه ها و دست اندرکاران و خبرنگاران نیز راه خویش. در چند روز گذشته فرو رفتن مداد در سر یک دانش آموز باز موج رسانه ای را به راه انداخت و دوباره همه سنگ تمام گذاشتند! در همین روزها در شبکه های اجتماعی فرهنگیان نیز عکس چشم آسیب دیده معلم هنرستانی در تهران در اثر درگیری با دانش آموزَش به شدت دست به دست می شد و واکنش های گوناگونی و شدیدی از سوی فرهنگیان را داشت. ریشه های خشونت- دست کم آن چه که در پیوند با محیط آموزش است- مشخص و روشن است. برای نمونه می توان به کلاس های پر جمعیت با تراکم بالا، دانش آموزان گریزان از شرایط کسالت آور درس و مدرسه، آموزش نیافتگی آموزگاران و پرورش نیافتگی در زمان خشم، ناآگاهی از راه های قانونی برای برخورد با دانش آموزان خاطی و البته زیر پا گذاشتن همین قانون ها از سوی فرادستان مدرسه به بهانه کنترل مدرسه، مدیریت های خشک مدرسه ها و دوری از شادی و سرزندگی، فشارهای ناشی از فرهنگ آموزشی معدل محور و ... اشاره کرد. اما نکته آزار دهنده آن است که با همه این دشواری ها که بارها و بارها در رسانه ها منتشر شده اند، دست اندرکاران ارشد آموزش و پرورش همچنان گوش ها و چشم ها را بسته و راه خویش می روند. گرچه هنگامی که بزرگترین دلنگرانی سکانداران آموزشی کشور تامین بودجه، آن هم از راه هایی غیر از منابع دولتی و به پایان رساندن سال آموزشی با روش های وصله – پینه ای باشد، نباید چشم براه دگرگونی های آموزشی چشم گیر و تاثیر گذار بود؛ چه برسد به گرفتاری خشونت در مدرسه که ریشه هایی فرهنگی – تاریخی نیز دارد. از سوی دیگر شوربختانه برخی دوستان خبرنگار نیز با چنین رویدادهایی به شکل ابزاری برخورد کرده و تنها آن را موضوع خبری داغی می دانند که تا چند روز می توان درباره اش گفت و نوشت و خبر ساخت. گرچه نگارنده به عنوان یک فرهنگی با انتشار چنین خبرهایی همراهم اما نخست آن که خبر هم باید بتواند آگاهی رسانی کند و هم به دست اندرکاران برای تغییر فشار آورد و هم دو سوی رخداد را بی طرفانه داوری کند. بی گمان خشونت بر دانش آموزان، کار بسیار زشتی است و انتظار می رود برابر با قانون با آن برخورد شود اما خشونت نسب به معلم چه؟ چه خشونت عریانی مانند کتک زدن و آسیب رساند و حتی کشتن، چه خشونت های نهفته ای مانند فشارهای روانی ناشی از کلاس های پر جمعیت و شیطنت های نامتعارفِ دانش آموزان و ساختار آموزشی انگیزه کش و ... پس لطفا کمی منصف باشیم.http://newspaper.fdn.ir/newspaper/page/2168/16/108703/0