«پوشینه» ای برای درمان درد «آویزه»
وقتی واژگان علمی فارسی می شوند
زهرا داستانی، گروه درنگ روزنامه ابتکار، 19 مردادماه 95
آویزه، فروغ آمایی، دگر دشت، فروگشت،
فراگشت، پوشینه و پادپیشابی از جمله واژه هایی تازه فرهنگستان زبان و ادب
فارسی است که آنها را برای استفاده در کتاب‌های درسی مدارس پیشنهاد کرده
است. واژه‌هایی که اگر چه بخشی از فعالیت های تعریف شده فرهنگستان به شمار
می‌آیند اما به همان اندازه جنجال آفرین هستند به طوری که حتی در شبکه‌های
اجتماعی نیز با آنها شوخی می کنند و جوک می سازند.
“من اگه می‌دونستم
یه روزی ممکنه بگم آویزه‌ام رو در آوردم، خدا شاهده می‌ذاشتم اون آپاندیس
تو شکمم بترکه و عفونت با درد و رنج فراوان جونم بگیره” این تنها یکی از
هزاران طنز و شوخی با واژه جدید مصوب در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.
البته این تنها باری نیست که واژه های فرهنگستان با موج شوخی و طنز کاربران
ایرانی شبکه های اجتماعی روبرو می شود. «خمیربرگ» به جای لازانیا،
«خمیراک» به جای پاستا، «پی غذا» به جای دسر، «دوگوشی» به جای هدفون،
«دندان آبی» به جای بلوتوث، «رایانک مالشی» به جای تبلت و این اواخر «نان
داغ، شکلات داغ» به جای واژه نوتلا از جمله واژه هایی هستند که پیش از این
نیز با حواشی و جنجال های توییتری همراه بودند. طنزها و واکنش هایی که خود
تا کنون به پر رنگ شدن و ملموس شدن این واژه ها در میان ایرانیان کمک کرده
است. حال گرچه این واژه ها با تمسخر و طنز و نیشخند همراه بوده اما باید
دید که آیا این واژه ها مورد قبول و پذیرش دانش آموزان خواهد بود؟
محمدرضا نیک نژاد، مدرس و کنشگر صنفی در گفت و گو با روزنامه «ابتکار» در
رابطه با استفاده از برگردان فارسی واژه های تخصصی و استفاده از آنها در
کتب درسی گفت: واژه سازی و برگردان یک واژه تخصصی به زبان فارسی قواعدی
دارد. قواعدی که با پیچیدگی‌های ادبی همراه است و معلم از آن سر در نمی
آورد. اما با این تفاسیر در کتاب‌های مدارس واژه هایی بوده که شاید در
ابتدا مضحک به نظر می رسید اما بعدتر به تدریج هم در میان معلمان، دانش
آموزان و استادان آن جا افتادند. به عنوان مثال واژه مومنت در کتاب فیزیک
که در اصل حاصل ضرب جرم شی در سرعت آن در هر لحظه گفته می شود در زبان
فارسی به واژه اندازه حرکت و امروز به تکانه معروف شده است.
او با
بیان اینکه داریوش آشوری، زبان شناس و نویسنده معاصر ایرانی بسیاری از واژه
های انگلیسی را معادل سازی کرده و اکنون فرهنگستان راه او را دنبال
می‌کند، گفت: زبان فارسی به سبب چیرگی در جنگ‌های پی در پی و مواجهه با
اقوام و ملل مختلف همچون یونان، مغول و اعراب با واژه‌های بسیاری در هم
آمیخته شده است که البته اینگونه بده بستان‌های واژگانی بین زبان ها رایج
است. اما تمایل به فارسی نویسی موضوعی است که بسیاری مورد اهمیت است.
این معلم و کنشگر صنفی با بیان اینکه زبان فارسی پتانسیل جایگزین کردن و
فارسی سازی واژه های بیگانه را دارد، گفت: با وجود سابقه تاریخی زبان فارسی
توانسته تا به امروز باقی بماند. اما امروز با توجه به پیشرفت تکنولوژی و
آمدن فضای مجازی هر روز بر شمار واژه های بیگانه در به زبان فارسی افزوده
می شود بنابراین ما ناگزیر به واژه سازی هستیم. اما هر واژه ای را نمی‌شوند
پذیرفت.
نیک نژاد با اشاره به اینکه فارسی سازی واژه های تخصصی نیاز
به کار دقیق، کارشناسی و هماهنگی زبان شناسان و تطابق آن با فرهنگ عامه
دارد، گفت: برگردان واژه های تخصصی در علوم همچون واژه آویزه در علم زیست
شناسی کاری نو و تازه نیست. پیش از این نیز واژه هایی در چهارچوب درس فیزیک
وارد شده اند که بسیار زیبا بوده و البته جا افتاده اند و بسیاری از
کارشناسان و فارغ التحصیلان این رشته علاقه مند به استفاده از این واژه ها
به جای واژه های انگلیسی آن هستند. کسی که فیزیک خوانده باشد تکانه را درک
می کند. تکانه برای متخصصان علم فیزیک واژه ای مستعمل است. چرا که هم واژه
ای در خور و هم واژه ای زیباست.
او با اشاره به واکنش مردم در زمان
استفاده از واژه بیمارستان به جای شفاخانه گفت: وقتی به جای شفاخانه از
واژه بیمارستان استفاده شد بسیاری به آن خندیدند. امروز نیز اگر بخواهند
واژه آویزه را به جای آپاندیس در جامعه و در بین مردم گسترش دهند همین
واکنش ها را شاهد خواهند بود. نیک نژاد با اشاره به اینکه هنر واژه سازی
این است که با فرهنگ جامعه همخوانی داشته باشد، گفت: جوانان امروز به جای
«باشد» اوکی می گویند و حتی واژه «اوکی» به یک واژه همگانی در رسانه ها نیز
بدل شده است. استفاده از واژه های بیگانه که از طریق فضا مجازی در جامعه
گسترش می یابد به زوال زبان خواهد انجامید. زبانی که بسیار غنی و پر
باراست.
او با اشاره به اینکه داریوش آشوری زبان فارسی را زبان زنده و
پویایی می داند، گفت: زبان فارسی به کسانی چون دکتر حسابی و آشوری ها نیاز
دارد. کسانی که بتوانند واژه‌هایی متناسب و در خور زبان فارسی به آن
بیفزایند.
این مدرس و کنشگر صنفی با بیان اینکه زبان فارسی زبان علمی
نیست، گفت: با توجه به اینکه ما خود سازنده علمی نبوده ایم، واژه ها به شدت
وارداتی هستند. اما حال تغییر واژه هایی چون آویزه به جای واژه آپاندیس که
سال های سال است در فرهنگ ایران و بین مردم باب شده حکایت از بد سلیقگی
سازنده آن دارد. کسی که واژه سازی می کند باید سلیقه ادبی داشته باشد.
او با بیان اینکه بسیاری از واژه های ساخته شده و جایگزین شده در زبان
فارسی، عربی سازی شده اند گفت: به نظر می رسد در واژه سازی بیشتر تعصب روی
واژه های انگلیسی است.
نیک نژاد در رابطه با اینکه آیا این واژه ها می
تواند وارد کتاب های فارسی شود، گفت: گرچه نظیر چنین اتفاقی در علم فیزیک
یا علوم دیگر رخ داده است اما علم زیست شناسی به دلیل اینکه با بهداشت و
سلامت افراد رابطه مستقیم دارد، پذیرش واژه ای چون آویزه به جای آپاندیس
بسیار سخت برای دانش آموزان خواهد بود. قطعا هر اتفاق تازه ای با عکس العمل
و واکنش های مختلفی همراه است اما در صورتی که واژه سازی نیاز زبان فارسی
است باید به ساخت واژه های جایگزین توجه و دقت داشت.
او با بیان اینکه
درس فیزیک و ریاضی درس های سنگینی هستند که قدرت مانور ندارند و کمتر دانش
آموزی پیش از ورود به مدرسه و آشنایی با آن با این واژه ها آشنا شده اند
بنابراین پذیرش برای استفاده از واژه های جایگزین شده بسیار ساده تر است
اما شاید استفاده از این واژه ها سبب ایجاد دغدغه برای معلمان در رشته های
دیگر باشد. تجربه تدریس و آموزش به دانش آموزان نشان داده است که کسانی که
ابتدا به ساکن به کلاس می آیند عکس العملی به چنین واژه هایی ندارند اما
افرادی که با پیش زمینه ذهنی به کلاس درس قدم می گذارند سخت می توان آنها
را با واژه ها مانوس کرد.
نیک نژاد در رابطه با میزان استقبال و پذیرش
واژه هایی چون آویزه از سوی دانش آموزان نسل جدید گفت: بعید می دانم که
واژه آویزه بتواند جایگزین واژه آپاندیس شود مگر اینکه باید برنامه اموزشی
دراز مدتی برای گسترش آن در جامعه وجود داشته باشد.
http://ebtekarnews.com/?newsid=51114
