دانش آموزان و مصرف روز افزون قلیان

              محمد رضا نیک نژاد، بخش طرح نو روزنامه شهروند، 6 تیرماه 94

 کمی که از کلاس دور شدیم، گفت" آقا شمار فراوانی از بچه های کلاس، پس از پایان مدرسه به قهوه خانه ای در این نزدیکی می روند و به شکل گروهی قلیان می کشند. هر چه با آنها حرف می زنم گوششان بدهکار نیست. می توانید، بی آن که نام مرا بیاورید، به بهانه ای درباره بدی ها و آسیب های قلیان برایشان حرف بزنید؟ شاید سخن شما بر آنها کارا باشد. از نام هایشان پرسیدم، چیزی نگفت اما از رفتار و سخن هایش چنین بر می آمد که بخش بزرگی از آنها این سرگرمی! را برای دورِ هم بودن و تفریح برگزیده اند. با یکی از بچه های ورزشکار سوم ریاضی نیز گپ و گفتی داشتم که لا به لای گفتگو، با برشمردن نام برخی از بچه های کلاس، ناکید کرد که بیش از هشتاد در صد هم کلاسی هایش در گیر کشیدن قلیان و سیگارند. در میان نام ها، دانش آموزانی را نام برد که شگفت زده و غمگینم کرد. بچه هایی با سطح درسی و اخلاقی بالا!

        بر پایه آمارهای کشوری در دو – سه سال گذشته " تجربه مصرف سیگار در پسران و دختران تهرانی به ترتیب 35 و 26.9 درصد بود. همچنین 64 درصد دانش آموزان پسر بررسی شده و 43 درصد از دختران، تجربه مصرف قلیان را دارند، این در حالی است که پیش از این هشدارهایی در رابطه با افزایش میزان مصرف قلیان از سوی آسیب شناسان داده شده بود."( خبر آنلاین) همچنین " چند سال پیش سن مصرف سیگار بین 14 تا 16 سال بود، اما متاسفانه اکنون سن مصرف سیگار به حدود 12 سال رسیده است. همچنین مصرف قلیان در میان دختران دبیرستانی و دانشجوی ما رشد 20 درصدی داشته است. دکتر محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در سال 92 با اشاره به طرح "پاد"- یا پیشگیری از استعمال دخانیات- در آموزش و پرورش، عنوان کرد: بناست این طرح در مقطع ابتدایی و راهنمایی به اجرا دربیاید، البته بنا نداریم مباحث آموزشی پیرامون پیشگیری از استعمال دخانیات را وارد کتب درسی کنیم، بلکه می‌خواهیم از طریق اجرای فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی به این مسئله ورود کنیم. مسجدی اضافه کرد: خوشبختانه بعد از هفت سال! توانستیم در این خصوص با آموزش و پرورش به توافق برسیم"(ایسنا)

        اما چرا بنا نیست آسیب های ناشی از مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر و ... به کتاب های درسی وارد شوند؟ مدرسه و کلاس تا چه اندازه در گسترش آسیب های اجتماعی و اخلاقی کاراست؟ سهم آموزش و پرورش در پیشگیری و درمان چنین آسیب های اجتماعی- اخلاقی ای چه اندازه است؟ و نهادهای آموزشی برای مبارزه با این دشواری ها چه راهکارهایی در پیش رو دارند؟

          یکی از مهمترین کارکردهای آموزش و پرورش بالا بردن هوش اجتماعی دانش آموزان و توانا سازی آنها در برابر دشواری های زیست فردی و اجتماعی به عنوان شهروندان آینده است. بسیاری از دشواری های اجتماعی و اخلاقی در مدرسه و کلاس- به عنوان نخستین جایی که بچه ها در گروه های هم سن و سال در کنار هم قرار می گیرند- آشکار می شود. در دوران نوجوانی و جوانی، بچه ها بیشترین سرسپردگی را به دوستان و گروه های هم سن خویش  داشته و بسیاری از رفتارها در این گروه ها ساخته شده و شکل می گیرد. از این رو می توان مدرسه را یکی از کاراترین نهادهای رفتارساز دانست و باید برای جلو گیری از پدیداری رفتارهای ناشایست و ساختن رفتارهای شایسته در فراگیرترین نهاد اجتماعی برنامه ریزی های بنیادین نمود.

 در برنامه درسی دوره های راهنمایی و دبیرستان، درس هایی به نام پرورشی وجود دارد. درونمایه های آموزشی این درس، چارچوب فراخی داشته و از مهارت های زندگی و برنامه ریزی درسی و ... گرفته تا بیماری های فردی و اجتماعی و موضوع های دینی و اخلاقی و سیاسی را در بر می گیرد. در این ساعت آموزشی، برگزیدن موضوع بر عهده آموزگار پرورشی بوده و آغاز گفتگو به سلیقه، سواد و توانایی های او بستگی دارد. اما به سبب نداشتن برنامه ای از پیش نوشته شده، در یک فرایند غیر رسمی و فراگیر، ساعت این درس به آموزگاران درس های دشواری مانند ریاضی و فیزیک داده می شود. از این رو در برخورد با بیماری های فراگیر فردی- اجتماعی مانند استفاده از سیگار و قلیان، اعتیاد، ایدز و ... هیچ برنامه مشخص و تعریف شده ای وجود نداشته و آموزش و پرورش در این زمینه ها به کلی ناکارآمد و ناتوان است. تا هنگامی که این موضوع ها به شکلی هدفمند و مستقل و البته با ریزه کاری و پژوهش، وارد کتاب های درسی نشوند، نباید به پیگیری و اثر بخشی این کنش های دست و پا شکسته امید بست.

اما مهمترین عامل گسترش کامجویی از قلیان در این روزها، کشیدن گروهی آن و تفریح و شادی دور هم بودن است. در این گرهمایی ها بچه هایی هم که انگیزه و زمینه ی خانوادگی کشیدن قلیان را ندارند، برای بهره بردن از حاشیه های شادی زای آن در جمع دوستان شرکت کرده و کم کم زشتی کامجویی از آن برای آنها نیز از میان رفته و آلوده می شوند. از این رو برنامه ریزان آموزشی باید گردهمایی های شادی زا و فرحبخش در مدرسه را افزایش داده و زمینه ی پدیدآوری شادی و تفریح گروهی در مدرسه را به وجود آورند. زیرا مدرسه تنها جایی است که دانش آموزان می توانند با دوستانشان در کنار هم کامجویی های گروهی داشته باشند.

 از سوی دیگر در آموزش های نوین،یکی از کاراترین روش های آموزشی در زمینه های اجتماعی و اخلاقی، گفتگو است. در این گفتگوی آزاد،دانش آموزان به خوبی ها و بدی های رفتارهای خطرخیز و گرفتاری های آن می پردازند و آموزگار آموزش دیده تنها راهنمای گفتگو بوده و از به بیراهه رفتن آن جلوگیری می کند. بنیادی ترین کارکرد این برهم کنش گروهی، کاشتن و پروراندن پرسش در اندیشه های دانش آموزان و درگیر کردن آنها با پیامدها و آسیب های فردی و اجتماعی رفتارهای خطرخیز می باشد. در این گفتگوها از سویی اجبار و به دنبال آن لجبازی جوانانه ای پدید نمی آید و از سوی دیگر بسیاری از پرسش ها در میانه گفتگو و از سوی همسالان آنها پاسخ داده می شوند و تا روزها ذهن دانش آموز درگیر این گفتگو ها و تجربه ی ماندگار آن خواهد بود. امید که کار بدستان آموزشی هر چه زودتر برای این گرفتاری رو به افزایش، راهکاری بیابند.   

             http://shahrvand-newspaper.ir/?News_Id=35597