ناسازه های فرهنگی و آموزش های شهروندی

محمدرضا نیک نژاد،روزنامه ی آرمان 19 آذر 92

رییس جمهور روحانی روز نخست سال آموزشی: " باید زنگ انشا را احیا کنیم و بگذاریم دانش‌آموز در انشایش از معلم و کلاسش در مدرسه نقد کند و در باره بهتر شدن مدرسه‌اش نقد کند. باید اجازه داد دانش‌آموز در انشایش به رئیس‌جمهور انتقاد کند. فرهنگیان زنگ گفت‌وگو تشکیل دهند و اجازه دهند دانش‌آموزان با یکدیگر گفت‌وگو کنند. نقد کردن از دوران دانش‌آموزی باید آموزش داده شود. به وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد می‌کنم که ساعت گفت‌وگو را در ساعتی از هفته یا ماه بگنجانند، ما باید بگذاریم دانش آموزان ما به بحث، گفت‌وگو و تضارب آرا آشنا باشند."

 رییس جمهور در این سخنان از گفتگو و نقد سخن می گوید و آموزش و پرورش را فراهم کننده ی زیست اجتماعی- سیاسی آینده ی شهروندان می داند و به برگزاری زنگ گفتگو و کارا کردن زنگ انشا سفارش می دهد. در جهان کنونی اندیشمندان یکی از کارکردهای نوین و ارزشمند آموزش و پرورش را آفرینش شهروند شایسته می دانند. شهروندی که افزون بر خواندن و نوشتن و حساب کردن،سنجشگرانه می اندیشد،پرسشگر است،دارای هوش فردی(IQ) و هوش اجتماعی(EQ) پرورش یافته است، صلح جو،قانون مدار و اخلاق گراست،نقد پذیر و دارای انگیزه های بالای همکاری و همیاری گروهی است،حقوق و وظایف خویش را می شناسد و به آنها عمل می کند  و ....اما نکته ی کلیدی در آموختن توانایی های بالا،آموزش های کاربردی و شرکت در گروه های هم سن و سال است. افزایش هوش فردی را به گسترش تجربه های شخصی نوآموز و قرار دادن او در موقعیت های تازه وابسته می دانند. باروری هوش اجتماعی را نیز در شرکت و حضور کارا در میان گروه های هم سن و سال،برهم کنش های عاطفی و اجتماعی میان آنها و همیاری برای رسیدن به هدف های مشترک می دانند . در این میان بر گزاری کلاس های حلقه ای و طرح داستان یا برپایی نمایش و سپس قرار دادن دانش آموزان در برابر پرسش هایی خطیر و اخلاقی،و گفتگو درباره ی آنها را بهترین ابزار برای پدید آوری احساس راستگویی،همدردی،همیاری، پاسخگویی و احترام در نظر می گیرند. یکی از بهترین نمونه های این داستان ها یا نمایشنامه های برگرفته از آن، کتاب ارزشمند" لیزا "کودکی در مدرسه،نوشته ی متیو لیپمن است که دانش آموزان را با پرسش هایی فلسفی- اخلاقی به چالش می کشد و وادار به پاسخگویی و سپس گفتگو می کند.  

اما پرسش اینجاست که سامانه ی آموزشی ما تا چه اندازه می تواند به دغدغه های رییس جمهور و البته هدف های نوین آموزشی نزدیک شود؟ در دوره های گوناگون آموزشی،زنگ هایی وجود دارد که می توان در جهت کاربردی کردن دانسته های دانش آموزان و به ویژه بالا بردن هوش فردی و اجتماعی نوآموزان از آنها بهره گرفت. این زنگ ها تفکر و پژوهش،کار و فن آوری،اجتماعی و انشاء در دبستان و دوره ی نخست دبیرستان و انشاء، پرورشی و کامپیوتر- در دوره ی دبیرستان هستند. اما سال هاست در فرهنگ آموزشی ما درس هایی مانند انشاء،اجتماعی، تاریخ،جغرافی و ... به حساب نمی آید و خانواده ها،آموزگاران و فرادستان آموزشی درس های پایه مانند ریاضی و علوم را راهشای آینده ی نوآموزان می دانند. تمرکز بیش از اندازه بر علوم پایه،دانش آموزان را از یادگیری و پیگیری درونمایه های دیگر درس ها،بازداشته و انگیزه برای آموختن آنها را به شدت کاهش داده است. این در حالی است که درونمایه های درس های اجتماعی و تاریخ است که دانش آموزان را برای زندگی اجتماعی فردا آماده می کند. برای نمونه در دوره ی دبستان و با اجرای ساختار تازه ی 6-3-3 درس های تفکر و پژوهش و کار و فن آوری به درسی های این دوره افزوده شدند. به گواه بسیاری از آموزگاران پایه ششم،با توجه به حجم بالا و نا آشنایی آموزگاران با درس ریاضی،زنگ های تفکر و پژوهش و کار و فن آوری صرف آموزش ریاضی گردید! نمونه ی دیگر را می توان در دبیرستان دید. عموما زنگ های پرورشی به درس فیزیک،زنگ کامپیوتر به حسابان و زنگ انشاء برای پیشبرد درس های زبان فارسی و ادبیات بکار می رود. رویکرد حاکم بر فرهنگ آموزشی کشور،کامیابی دانش آموز را در نمره های بالا در درس هایی مانند ریاضی و فیزیک می داند و درس های دیگر را درس هایی بیخود و بی فایده می پندارد. و این بر خلاف هدف های نوین آموزشی است که پرورش شهروند شایسته،اندیشمند و اخلاقی را وظیفه ی خویش ساخته است.

برای رفتن به سوی هدف های نوین آموزشی و برآوردن بخشی از آن،که دغدغه های رییس جمهور هم  است، دگرگونی دیدگاه فرهنگی- آموزشی جامعه از نمره و مدرک گرایی به سوی آفرینش و پرورش شهروندان شایسته می باشد. ما باید بدانیم که جامعه پیش از داشتن مهندس و دکتر نیازمند شهروندان اندیشمند و اخلاق مدار است. تحصیل   کردگانی که الفبای زندگی اجتماعی را نمی دانند،نمی توانند در رشته های تخصصی خود نیز کارآمد و سودمند باشند. گام بعدی زمینه سازی آموزش های شهروندی،با کاهش عنوان ها و درونمایه های آموزشی و ایجاد فضایی شاد و پرانگیزه برای یادگیری- یاددهی می باشد. امید است کاربدستان تازه ی آموزش و پرورش در این راه گام های کارایی برداشته و افزون بر برآوردن دغدغه های رییس جمهور،آینده ای کامیاب برای جامعه و شهروندان آن فراهم نمایند.

http://www.armandaily.ir/?NPN_Id=480&pageno=7