پیشگیری از کشیدن قلیان در مدرسه
محمد رضا نیک نژاد،روزنامه ی اعتماد،1 مرداد 92
اگر گذرمان به پارک ها و تفریحگاه ها بیفتد،خواهیم دید که بسیاری از خانواده ها،جوانان و حتی نوجوانان،قلیانی را برپا کرده و تک تک در آن می دمند. در دبیرستان و در گفتگوهای دوستانه با بچه ها نیز– به ویژه دانش آموزان سال سوم- بارها شنیده ام که یکی از سرگرمی های گروهی برخی از آنها کام گیری دسته جمعی از قلیان است. در بررسی گسترش و فراوانی کشیدن قلیان،سیگار و ... کارایی و کامیابی آموزش مهارت های اجتماعی- بهداشتی و چرایی بی اثری آموزش در پیشگیری از آسیب های اجتماعی در مدرسه به سختی به پرسش گرفته می شود.
در هفته های گذشته نیز" دکتر محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات با اشاره به اینکه چند سال پیش سن مصرف سیگار بین 14 تا 16 سال بود، گفت”اما متاسفانه اکنون سن مصرف سیگار به حدود 12 سال رسیده است. همچنین مصرف قلیان در میان دختران دبیرستانی و دانشجوی ما رشد 20 درصدی داشته است. ایشان ضمن اعلام خبر اجرایی شدن طرح پیشنهادی "پاد" - یا پیشگیری از استعمال دخانیات- در آموزش و پرورش، عنوان کرد: بناست این طرح در مقطع ابتدایی و راهنمایی به اجرا دربیاید،البته بنا نداریم مباحث آموزشی پیرامون پیشگیری از استعمال دخانیات را وارد کتب درسی کنیم،بلکه می‌خواهیم از طریق اجرای فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی به این مسئله ورود کنیم. مسجدی اضافه کرد: خوشبختانه بعد از هفت سال!توانستیم در این خصوص با آموزش و پرورش به توافق برسیم"(ایسنا)
اما چرا بنا نیست آسیب های برآمده از مصرف سیگار،قلیان،مواد مخدر و ... به کتاب های درسی وارد شوند؟ مدرسه و کلاس تا چه اندازه در جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی و اخلاقی کاراست؟ سهم آموزش و پرورش در پیشگیری و درمان چنین آسیب های اجتماعی- اخلاقی ای چه اندازه است؟ و نهادهای آموزشی برای مبارزه با این دشواری ها چه راهکارهایی در پیش رو دارند؟
یکی از مهمترین کارکردهای آموزش و پرورش،بالا بردن هوش اجتماعی دانش آموزان و توانا سازی آنها در برابر دشواری های زیست فردی و اجتماعی به عنوان شهروندان آینده است. بسیاری از دشواری های اجتماعی و اخلاقی در مدرسه و کلاس- به عنوان نخستین جایی که بچه ها در گروه های هم سن در کنار هم قرار می گیرند- آشکار می شود. در دوران نوجوانی و جوانی،بچه ها بیشترین سرسپردگی را به دوستان و گروهای هم سن خویش داشته و بسیاری از رفتارها در این گروه ها شکل می گیرد. از این رو می توان مدرسه را یکی از کاراترین نهادهای رفتارساز دانست و باید برای جلو گیری از پدیداری رفتارهای ناشایست و ساختن رفتارهای شایسته در آن برنامه ریزی های بنیادین نمود.
در برنامه درسی دوره های راهنمایی و دبیرستان،درس هایی به نام پرورشی وجود دارد. درونمایه های آموزشی این درس،چارچوب فراخی داشته و از مهارت های زندگی و برنامه ریزی درسی و ... گرفته تا بیماری های فردی و اجتماعی و جستارهای دینی و اخلاقی و سیاسی را در بر می گیرد. در این ساعت آموزشی،برگزیدن موضوع بر عهده آموزگار پرورشی بوده و آغاز گفتگو به سلیقه،سواد و توانایی های او بستگی دارد. اما به سبب نداشتن برنامه ای از پیش نوشته شده،در یک فرایند غیر رسمی و فراگیر،ساعت این درس به آموزگاران درس های دشواری مانند ریاضی و فیزیک داده می شود. از این رو در برخورد با بیماری های فراگیر فردی- اجتماعی مانند استفاده از سیگار و قلیان،اعتیاد،ایدز و ... هیچ برنامه تعریف شده ای وجود نداشته و آموزش و پرورش در این زمینه ها به کلی ناکارآمد و ناتوان است. تا هنگامی که این موضوع ها به شکلی هدفمند و مستقل و البته با ریزه کاری و پژوهش،وارد کتاب های درسی نشوند،نباید به پیگیری و اثر بخشی این کنش های سلیقه ای امید بست.
اما مهمترین عامل گسترش کامجویی از قلیان در این روزها،کشیدن گروهی آن و تفریح و شادی دورِ هم بودن است. در این گرهمایی ها،بچه هایی هم که انگیزه و زمینه ی خانوادگیِ کشیدن قلیان را ندارند،برای بهره بردن از حاشیه های شادی زای آن در جمع دوستان شرکت کرده و کم کم زشتی کامجویی از آن برای آنها نیز از میان رفته و آلوده می شوند. از این رو برنامه ریزان آموزشی باید گردهمایی های شادی زا و فرحبخش در مدرسه را افزایش داده و زمینه ی پدیدآوری شادی و تفریح گروهی در مدرسه را به وجود آورند. زیرا مدرسه تنها جایی است که دانش آموزان می توانند با دوستانشان در کنار هم کامجویی های گروهی داشته باشند.
از سوی دیگر در آموزش های نوین،یکی از کاراترین روش های آموزشی در زمینه های اجتماعی- اخلاقی، گفتگو است. در این روش،دانش آموزان به خوبی ها و بدی های رفتارهای خطرخیز و گرفتاری های آن می پردازند و آموزگار،تنها راهنمای گفتگو بوده و از به بیراهه رفتن آن،جلوگیری می کند. بنیادی ترین کارکرد این برهم کنش گروهی،کاشتن و پروراندن پرسش در اندیشه های دانش آموزان و درگیر کردن آنها با پیامدها و آسیب های فردی و اجتماعی رفتارهای خطرخیز می باشد. در این گفتگوها از سویی اجبار و به دنبال آن لجبازی جوانانه ای پدید نمی آید و از سوی دیگر بسیاری از پرسش ها،در میانه ی گفتگو و از سوی همسالان آنها،پاسخ داده می شوند و تا روزها ذهن دانش آموز درگیر این گفتگو ها و تجربه ی ماندگار آن خواهد بود. امید که کاربه دستان آموزشی هر چه زودتر برای این گرفتاری رو به افزایش،راهکاری بیابند.
