پایان سفر«خانواده هاشمی»
گزارشی از روناک حسینی،روزنامه آرمان،10 تیر 92
از وقتی یادمان می‌آید آقای هاشمی در سفر بوده است. مامور اداره پستی که به خاطر تغییر محل کارش، به همراه خانواده از کازرون به نیشابور سفر می‌کند و قصه‌های مسیرشان می‌شود درس‌هایی برای بچه‌های کلاس سوم که قواعد زندگی اجتماعی را یاد بگیرند. اما انگار دیگر قرار است این سفر یک ساله که شاید سی و چند سال است هر سال تکرار شده، در مقصدش آرام بگیرد و آقای هاشمی هرسال قصه انتقالش به نیشابور را تکرار نکند. بعد هم نقاشی‌ها و آدم‌های قصه در کتاب دیگری ثبت شوند و آرام بگیرند تا اگر روزی دست کودکی بر کتابخانه‌ای رفت، قصه سفر خانواده آقای هاشمی را بخواند؛ شاید. ماجرای تغییر کتاب‌های درسی در دوره تحصیل همه آدم بزرگ‌های امروز مطرح بوده است. چیزی که از سال قبل گمانه‌هایش توی دل بچه‌ها هول یواشی می‌اندازد و معلم‌ها هم در فکر اینکه سال بعد را با کتاب تازه چطور بگذرانند، تعطیلات تابستان را به مهر می‌دوزند. هر چند کارشناسان معتقدند کتاب‌های آموزشی که در مدارس تدریس می‌شود کارآمدی کافی را ندارند و لازم است اصلاح شوند اما همواره ورود کتاب تازه به عرصه آموزش با مشکلاتی همراه است. احمد حسینی، مدیرکل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی می‌گوید برای سال تحصیلی جدید، کتاب‌های اول متوسطه جدید و سوم دبستان تازه تالیف شده‌اند و در محتوای کتب دوم و ششم ابتدایی نیز تغییراتی صورت گرفته است. یکی از کتاب‌های سوم ابتدایی که به کلی تغییر یافته و کتاب تازه‌ای جایگزین آن شده، کتاب علوم اجتماعی است که به گفته محی‌الدین بهرام‌محمدیان، معاون پژوهشی وزارت آموزش و پرورش، کتاب تازه دارای محتوای کارآمدتری نسبت به کتاب قبلی است و غلامعلی حدادعادل، مولف کتاب اجتماعی قدیم- همان قصه خانواده آقای هاشمی- نیز از کتاب تازه راضی است.
بهرام محمدیان، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به فارس می‌گوید: «کتاب مطالعات اجتماعی سوم ابتدایی در سال تحصیلی جدید دارای موضوع جدیدی است که با توجه به نیازهای عمومی تألیف شده است. به عنوان مثال درباره هویت شخصی، هویت خانوادگی و هویت اجتماعی در این کتاب به دانش‌آموزان مطالبی ارائه می‌شود و عناوین این درس‌ها را می‌توان به «من بزرگ‌تر می‌شوم»، «همکاری در خانواده»، «نیازهای خانواده»، «خانه من»، «مدرسه من» و «از خانه تا مدرسه» اشاره کرد. در این کتاب، درسی به نام «من به دنیا آمدم» پیش‌بینی شده که در آن داستان تولد نوزاد است که آموزش می‌دهد به چه چیزهایی باید درهنگام تولد توجه شود و یک دانش‌آموز باید «نام، نام خانوادگی، نام مادر، نام پدر، قد، جنسیت، وزن» خودش را بداند. اما باقی کتاب‌ها چه؟ این تغییرات چقدر معلم‌ها و دانش‌آموزان را راضی می‌کند؟ مهدی بهلولی، کارشناس آموزش، در این رابطه به آرمان می‌گوید: تا زمانی که در تغییرات کتب درسی از نظر معلم‌ها استفاده نشود، نمی‌توان از کتاب‌ها انتظار کارآمدی چندانی داشت و مشکلات تنها با تغییر کتاب‌های درسی حل نمی‌شود.
شتابزدگی در تالیف کتب درسی
تغییر در ساختار آموزشی تالیف کتب تازه‌ای را می‌طلبد. ورود ششم ابتدایی به ساختار آموزش ابتدایی به سرعت انجام گرفت. مدارس ابتدایی خودشان را جمع‌وجور کردند تا جا برای دانش‌آموزان پایه تازه بازکنند. معلمهای پایه‌های دیگر برای تدریس در این پایه داوطلب شدند و آموزش و پرورش هم با برگزاری کلاس‌های تابستانی و ضمن خدمت تلاشش را کرد تا معلمهای تازه‌وارد به پایه ششم، چم و خم کار با کتاب‌های تازه را یاد بگیرند. اما تدریس این کتاب‌ها، از طرف معلم‌ها چندان رضایت‌بخش عنوان نشد و لازم بود که مولفان در محتوای این کتاب‌ها دست ببرند و ایراداتش را اصلاح کنند. مهدی بهلولی، کارشناس آموزش در این رابطه به آرمان می‌گوید: «کتاب‌های سال گذشته به دلیل سرعتی که در تالیفشان به چشم می‌خورد و ارتباط برقرار نکردن معلم‌ها با محتوای آنها نتایج مطلوبی نداشت و نتوانست آن‌طور که باید در امر آموزش ششم ابتدایی کارآمد باشد. از این رو حتی نمایندگان مجلس نیز تاکید داشتند که این کتاب‌ها باید اصلاح شوند.» به گفته این کارشناس آموزش محتوای این کتاب‌ها باید از زوایای مختلف مورد بررسی قرار بگیرد. یکی از کتاب‌هایی که برای ششمی‌ها تالیف شده بود، کتاب کارگاه فناوری است وهمان‌طور که از اسم آن برمی‌آید کتابی است کارگاه‌محور، با رویکرد تدریس عملی. کتابی که کارگاه و سایت کامپیوتری نیاز داشت درحالی که اغلب مدارس دولتی چنین امکاناتی در اختیار ندارند و آن‌طور که بهلولی می‌گوید برخی از آنها حتی به سختی می‌توانستند برای این پایه جدید کلاس درس اختصاص دهند. کتاب بحث‌برانگیز دیگر در پایه ششم، کتاب ریاضی بود که شاید بشود حدس زد چقدر در این سال برای معلم‌ها و بچه‌ها دردسرساز بوده است. بهلولی می‌گوید:«به کتاب ریاضی ششم نقدهایی وارد است. بسیاری از معلم‌هایی که تابستان برای تدریس در پایه ششم به کلاس‌های آموزشی می‌آمدند، آمادگی تدریس این کتاب را نداشتند. این کتاب حدود 60 تا 70 درصد با مفاهیم ریاضی آموزش داده شده در کتاب اول راهنمایی همپوشانی دارد. اما فرقش کجاست؟ معلمی که ریاضی اول راهنمایی را تدریس می‌کرد اغلب کاردان یا کارشناس ریاضی بود درحالی که معلمهای ششم ابتدایی، همان معلم‌هایی بودند که سابقا در پایه‌های دیگر و حتی پیش‌دبستانی تدریس می‌‌کردند. اغلب آنها در اینکه این کتاب در سطح آموزش ابتدایی نیست، همصدا بودند.» کتاب بحث‌برانگیز دیگر در این پایه، کتاب تفکر و پژوهش است که بر پایه برنامه فلسفه برای کودکان، «فبک»، نوشته شده است. به گفته این کارشناس آموزش، معلمی که این کتاب را تدریس می‌کند باید با فلسفه آشنایی داشته باشد و علاوه بر آن، فلسفه‌ورزی بلد باشد. اما معلم‌هایی که برای تدریس در این پایه داوطلب شدند و این جایگاه را آزمودند، اغلب در این فضا نبودند و دانش کافی برای تدریس این کتاب نداشتند و آن‌طور که بهلولی می‌گوید برخی معلم‌ها، به روخوانی از درس‌های این کتاب در کلاس بسنده کردند. آن‌طور که از گفته کارشناسان و معلمان برمی‌آید، کتاب‌های ششم با وضعیت نیروی آموزش همخوانی چندانی نداشتند و تغییر در آنها امری ضروری بود. تغییری که اگر این بار هم با فضای آموزشی، معلمان و دانش‌آموزان همخوانی نداشه باشد، نمی‌تواند مشکلی را حل کند.
آیا تنها صرف بودجه مطرح است؟
وزارت آموزش و پرورش از وزارتخانه‌هایی است که بحث کمبود بودجه را مطرح می‌کند و در این شرایط دست به تغییراتی در آموزش می‌زند که به زعم کارشناسان، چندان عمیق نیستند و باری از دوش معلمان برنمی‌دارند. مشکل کجاست که تغییرات و صرف هزینه نمی‌تواند رضایت معلم‌ها، دانش‌آموزان و کارشناسان را به همراه داشته باشد؟ مهدی بهلولی می‌گوید: «یکی از دلایلی که مطرح می‌شود، ناهماهنگ بودن این تغییرات با معلم‌هاست و دیگری تغییر دادن برخی کتاب‌ها بدون اینکه دلیلی واقعی وجود داشته باشد.» یکی از این دست تغییرات به اعتقاد این کارشناس آموزش، تغییر در کتاب دیفرانسیل و انتگرال چهارم دبیرستان است- یک سالی است که عنوان مقطع پیش‌دانشگاهی به چهارم دبیرستان تغییر کرده است- که از 198 صفحه به 256 صفحه تغییر کرده و محتوای آن با گفتاری جدید ارائه شده است. آن هم زمانی که چهارم دبیرستانی‌ها به جای سیستم ترمی- واحدی باید این کتاب را در سیستم سالی- واحدی ارائه دهند. فرقش این است که در سیستم قبلی کتاب به دو بخش تقسیم می‌شد و هر بخش به‌طور مجزا در دو ترم تحصیلی تدریس می‌شد و بچه‌ها هر ترم تنها نیمی از کتاب را امتحان می‌دادند درحالی که در این سیستم بچه‌ها باید در ترم دوم، تمام آن کتاب حجیم‌تر شده را امتحان می‌دادند.
سند برنامه درسی ملی
در اظهارات مختلف، مسئولان وزارت آموزش و پرورش از تطبیق محتوای تغییر یافته با برنامه مصوب سند درسی ملی می‌گویند. به نقل از ایسنا، احمد حسینی، مدیرکل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی می‌گوید: «کتاب‌های سوم دبستان و اول متوسطه اول جدیدالتالیف بوده و به طور کامل تغییر می‌کند. همچنین در پایه دوم و ششم ابتدایی نیز تغییرات جزئی بر اساس سند درس ملی لحاظ خواهد شد.» مهدی بهلولی در رابطه با سند درس ملی و تغییر محتوای کتاب‌ها می‌گوید: «سند برنامه درسی ملی باید پیش از سند تحول بنیادین و تغییرات کتاب درسی نوشته می‌شد. این سند، رویکرد کلی درس‌ها را نشان می‌دهد و ساعات آموزشی مورد نیاز برای تدریس دروس مختلف را تعیین می‌کند و به اهداف هر درس به‌طور جداگانه می‌پردازد. اتفاق وارونه‌ای که افتاد این بود که ابتدا کتاب‌های درسی نوشته شد و بعد سند برنامه درسی ملی تصویب شد. سال گذشته از این سند در تالیف کتاب‌ها استفاده‌ای نشد. اما برای اینکه ببینیم این برنامه در تالیف کتاب‌های امسال تاثیری داشته یا نه، باید منتظر بمانیم.» اما به گفته این کارشناس آموزش، نوشتن این سند و اجرای آن، چنان با شتابزدگی همراه بوده که حتی خود مسئولان آموزش و پرورش هم تسلط لازم را بر محتوای ان ندارند: «در خود این سند به‌طور روشن آمده که دوره پیش‌دبستانی دو سال است اما چندی پیش یکی از مسئولان آموزش و پرورش آن را یکسال مطرح کرده بود. این یکی از مواردی است که تسلط نداشتن بر محتوا به دلیل شتابزدگی را نشان می‌دهد.»
توضیح از بهلولی :
دو،سه مورد از این گفت و گو،گویا،درست شنیده نشده است. برای نمونه من گفتم درس کار و فن آوری،در صورتی کارگاه فنآوری نوشته شده و یا در جایی دیگر من گفتم شماری از آموزگاران ششم آموزگاران سوم و چهارم بوده اند که نوشته شده پیش دبستانی.
http://www.armandaily.ir/?NPN_Id=347&pageno=4
