سال نخست دبیرستان و افت آموزشی

مهدی بهلولی،روزنامه بهار،18/1/92

"هر کس حق دارد از آموزش بهره مند شود. آموزش دست کم در مراحل ابتدایی و پایه ای رایگان خواهد بود." این بخشی از بند یکم ماده ی 26 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر است که در واقع به یکی از وظیفه های بنیادین حکومت ها،در فراهم آوردن آموزش پایه ای رایگان،اشاره می کند. آموزشی که باید از آنچنان گستردگی و پهنه ای برخوردار باشد که همه ی شهروندان یک حکومت را دربربگیرد. اما افزون بر گستردگی آموزش رایگان،در بسیاری از بحث ها و پیمان نامه های آموزشی جهانی،به مسآله ی کیفیت آموزش نیز پرداخته شده است. برای نمونه،می توان به برنامه ی "آموزش برای همه" اشاره نمود که در مجموعه ی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز آمده است :" برنامه آموزش برای همه(EFA) یکی از برنامه های توسعه بخش آموزش و پرورش است که در سال 2000 میلادی در مجمع جهانی آموزش در شهر داکار کشور سنگال مورد تعهد 164 کشور عضو سازمان یونسکو،اجرای آنرا تعهد کرده اند. هدف از اجرای آن توسعه کمی ‌و کیفی آموزش عمومی‌بر اساس 8 شاخص مورد اجماع کشور‌های عضو است. این برنامه تا سال 2015 ادامه خواهد یافت و کلیه کشور‌ها از جمله جمهوری اسلامی‌ایران متعهد شدند زمینه تحقق اهداف مربوطه را فراهم سازند."

مهدی بهلولی،روزنامه بهار،18/1/92

"هر کس حق دارد از آموزش بهره مند شود. آموزش دست کم در مراحل ابتدایی و پایه ای رایگان خواهد بود." این بخشی از بند یکم ماده ی 26 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر است که در واقع به یکی از وظیفه های بنیادین حکومت ها،در فراهم آوردن آموزش پایه ای رایگان،اشاره می کند. آموزشی که باید از آنچنان گستردگی و پهنه ای برخوردار باشد که همه ی شهروندان یک حکومت را دربربگیرد. اما افزون بر گستردگی آموزش رایگان،در بسیاری از بحث ها و پیمان نامه های آموزشی جهانی،به مسآله ی کیفیت آموزش نیز پرداخته شده است. برای نمونه،می توان به برنامه ی "آموزش برای همه" اشاره نمود که در مجموعه ی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز آمده است :" برنامه آموزش برای همه(EFA) یکی از برنامه های توسعه بخش آموزش و پرورش است که در سال 2000 میلادی در مجمع جهانی آموزش در شهر داکار کشور سنگال مورد تعهد 164 کشور عضو سازمان یونسکو،اجرای آنرا تعهد کرده اند. هدف از اجرای آن توسعه کمی ‌و کیفی آموزش عمومی‌بر اساس 8 شاخص مورد اجماع کشور‌های عضو است. این برنامه تا سال 2015 ادامه خواهد یافت و کلیه کشور‌ها از جمله جمهوری اسلامی‌ایران متعهد شدند زمینه تحقق اهداف مربوطه را فراهم سازند." درخور درنگ این که در ششمین هدف این پیمان نامه ی جهانی،از کشورهای عضو،بهبود همه سویه ی کیفیت در آموزش و پرورش خواسته شده است.

از این رو،گذشته از گستردگی آموزش رایگان- که از اهمیت برجسته ای برخوردار است و یکی از وظیفه های بنیادین حکومت هاست- بهبود کیفیت آموزش نیز،از شاخص های برجسته ی ارزیابی برنامه های خرد و کلان آموزشی،و داوری درباره ی کار و کردار دست اندرکاران به شمار می رود. گرچه از مفهوم کیفیت و درون مایه ی آموزش کیفی،برداشت های گوناگونی می شود اما میزان فراگیری دانش و مهارت هایِ آموزش داده شده و ژرفای آنها،از شاخص های پذیرفته شده ی کیفیت آموزش می باشند که می توان به آنها،هم با آزمون های کمی و هم با آزمون های کیفی دست یازید. روشن است که یک ساختار آموزش و پرورش کارآمد و بسامان،در دقت بخشی هر چه بیشتر این شاخص ها،تلاش می کند و همچنین دسترسی به آنها را آسان تر می سازد. به دیگر سخن،یکی از ویژگی های آموزش و پرورش کارآمد،شفافیت آن است. از سویی،برای اندازه گیری کیفیت آموزش،می توان هم از پاره ای آزمون های جهانی بهره گرفت و هم از آمارهای آزمون های خود آموزش و پرورش،و شمار قبولی ها و ردشدگان؛گرچه یک ارزیابی درست و همه سویه،از شاخص های بسیار گوناگون و گسترده ای یاری می گیرد.

با شاخص آزمون های جهانی،کیفیت آموزش و پرورش همگانی ایران،درجایگاه درخوری نمی نشیند. برای نمونه،در آزمون های تیمز،که از سال 1995 و هر چهار سال یک بار در میان شماری از کشورهای جهان برگزار می شود،روشن شده که کیفیت یادگیری دانش آموزان ایرانی در فراگیری درون مایه ی درس هایی چون ریاضی و علوم،بسیار پایین است. نگارنده خود،دو سه سال پیش،در همایشی منطقه ای حضور داشت که آمار و نتیجه های بدست آمده این آزمون ها،بررسی گردید؛آمارهایی که خبر از کیفیت پایین آموزش می دادند. آزمون های خود آموزش و پرورش نیز،که در پایان هر سال آموزشی برگزار می شود و شمار دانش آموزانی که نمره ی قبولی می آورند،یکی دیگر از شاخص های اندازه گیری کیفیت آموزش می باشد. از این رو،هنگامی که از بنیاد،امکان رد شدن دانش آموزان یک پایه درسی برداشته می شود،نخستین نکته ای که به ذهن می رسد،از بین بردن یکی از همین شاخص های اندازه گیری کیفیت آموزشی است،کاری که می تواند راه را باز کند تا دست اندرکاران و کارگزاران فرادست آموزش و پرورش،کارنامه ی کاری شان را درخشان تر نشان دهند و به آن بیشتر ببالند! هنگامی که شاخص های ارزیابی،از دسترس دورتر گردند و اندازه گیری افت و کیفیت پایین آموزش،سنج های همه فهم و آسان یاب خویش را از دست بدهند،روز به روز می توان بر سیاهه ی شایستگی های فرادستان آموزشی افزود.

باری،همه ی دست اندرکاران آموزشی- و حتی بسیاری از مردم- می دانند که آموزش مدرسه ای ایران،هم اکنون و در پایه ی نخست دبیرستان،با یک بحران روبرو است. چه بسیار دانش آموزانی که سرآغاز افت آموزشی شان،همین سال اول دبیرستان است. تا دو سال گذشته و برابر آمارهای خود آموزش و پرورش،هر ساله پیرامون سی درصد از دانش آموزان این پایه مردود می شدند. این رخداد و افت آموزشی،البته،که باید ریشه یابی شود و برای بهبود وضعیت آن برنامه ریزی گردد اما بی گمان،با پاک کردن صورت مسآله،وضعیت درست نمی شود. متاسفانه اما،آموزش و پرورش،سال گذشته،دست به همین کار زد و امکان مردود شدن دانش آموزان سال نخست دبیرستان را از میان برداشت. هم اکنون از هر دانش آموز سال نخست چند بار آزمون گرفته می شود تا بتواند در همه ی درس ها،نمره ی قبولی بیاورد. اگر هم نتوانست به سال دوم کاردانش برده می شود تا در آنجا نیز به گونه ای از دست درس های افتاده از سال پیش،رهایی یابد.

اما شاید بتوان سال نخست دبیرستان را،پایه ای درنگریست که کاستی های گوناگون آموزشی و پرورشی،خود را نشان می دهند. دانش آموز سال نخست دبیرستان،از سویی نوجوانی است که از فضای خسته کننده و نچسب بسیاری از مدرسه های ایران،لذتی نمی برد،و از سوی دیگر،توان گفتن احساس خود و- بیش یا کم- پیروی از آن،و نپذیرفتن سخنان اندرزگویانه دیگران در درس خواندن و دستاوردهای مثبت آن را،یافته است. آموزگار و مشاور مدرسه اش نیز،هم سخت در کار و زندگی خویش درگیرند- و انگیزه ی آنچنانی کارِ آموزشی و پرورشی را ندارند- و هم شمار بالای دانش آموزان بیشتر کلاس ها،اجازه ی برخورد شایسته ی آموزشی را نمی دهد. نمی خواهم ریشه های این افت زبانزد آموزشی را،این گونه ساده و در همین دو- سه عامل،خلاصه نمایم،اما به هر رو،ریشه ها هر چه باشند،برداشتن امکان مردود شدن،راهکار بنیادین و درست برخورد با این دشواری آموزشی نمی نماید،بیشتر همان پاک کردن صورت مساله است.