کتاب های درسی و هدف های نوین آموزشی

محمد رضا نیک نژاد،روزنامه ی آرمان،25 اسفند 92

 "وزیر آموزش و پرورش با امضای تفاهمنامه توسعه همکاری میان این وزارتخانه و سازمان محیط‌زیست از امضای تفاهمنامه دیگری با عنوان حقوق شهروندی با معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری خبر داد. علی‌اصغر فانی در مراسم امضای تفاهمنامه همکاری با سازمان محیط‌زیست،از ضرورت توجه بیشتر کتاب‌های درسی به موضوعات محیط‌زیست و کاهش آلودگی هوا اشاره کرد و افزود: 40 سال پیش سوالی مطرح شد با عنوان اینکه به چه دلیل به مدرسه می‌رویم. صاحبنظران پاسخ آن را آموختن و یاد گرفتن برای استفاده از آموخته‌ها مطرح کردند. سال‌ها پس از این موضوع دوباره این سوال مطرح شد و صاحبنظران پاسخ آن را آموختن، یاد گرفتن و آموختن برای زیستن اعلام کردند. او ادامه داد: مجدداً این سوال 15سال پیش مطرح شد که صاحبنظران در پاسخ به آن آموختن، یاد گرفتن برای استفاده از آموخته‌ها، آموختن برای زیستن و آموختن برای باهم زیستن را پاسخ دادند.(روزنامه آرمان 19 اسفند)

 گفتگو درباره هدف های نوین آموزشی و البته ورود آنها به ساختار آموزش،آن هم از زبان بالاترین فرادستان دولتی و آموزشی را باید به فال نیک گرفت و از آن پشتیبانی نمود. سخنان رییس جمهور روحانی در روز نخست سال آموزشی درباره زنگ های کتاب خوانی،انشا و گفتگو و اکنون گشودن دریچه آموزش رو به سوی یکی از بنیادین ترین آموزش های شهروندی یعنی گرامیداشت و پاسداشت زیست بوم،نشانه ای ست از دیدگاه های تازه و پیشرو در آموزش و می تواند سرآغازی فرخنده در کارایی آموزش در گستره جهان کنونی و دغدغه های انسان امروزی باشد. 

  اما در این میان پیاده کردن چنین دیدگاه هایی با دست اندازهای نرم افزاری و سخت افزاری فراوانی روبروست که از میان برداشتن آنها نیاز به برنامه ریزی های گسترده و ژرفی دارد.

یکی از این دست اندازها،ورود این آموزه ها به کتاب های درسی است- که مورد اشاره وزیر نیز بوده است. کتاب های درسی یکی از بنیادی ترین ابزارهای یادگیری در سامانه های آموزشی به شمار می آیند. اما یکی از دشواره ها بر سر راهِ کارایی این ابزارهای آموزشی،شمار فراوان عنوان های درسی،فشردگی و روش ارزشیابی آنهاست. میانگین کتاب های درسی برای دبستان و دو دوره دبیرستان،ده کتاب در سال است که کمترین آنها در دبستان با هفت و نیم و بیشترین آنها در سه سالِ دبیرستان با سیزده عنوان می باشد. فراوانی مواد درسی سبب افزایش ساعت های آموزش هفتگی و کاهش زمان مورد نیاز برای آموزش هر درس گردیده است. فشار بر دانش آموز و معلم برای به پایان رساندن درس،در زمان پیش بینی شده از پیامدهای آسیب زای این گستردگی است. از دیگر سو در همین کتاب های درسی،درونمایه های آموزشی پیوند تعریف شده ای با زندگی روزمره دانش آموزان ندارند از این رو در بهترین حالت،نوآموز آنها را از بَر کرده و در آزمون،روی برگه می نویسد و پس از اندک زمانی به فراموشی می سپارد. در این میان نباید از روش های ارائه و آزمون این درونمایه ها چشم پوشید. روش های سنتی آموزش،نبود امکانات آموزشی مانند کارگاه و آزمایشگاه،کلاس های شلوغ و انگیزه کش،فضای بسته و بی چون و چرای کلاس،بی انگیزگی برخی از آموزگاران و ... از مدرسه و کلاس،فضایی خسته کننده ساخته که زمینه گریز دانش آموزان از درس و مشق را فراهم می کند.   

با این دید سخنان وزیر درباره ورود آموزه های زیست محیطی و حتی شهروندی بدون زمینه سازی های درخور، افزون بر ناکارآمدی این آموزه ها در پی افزوده شدن به هزاران درونمایه دیگر- که چندان یاد گرفته نمی شوند و به زودی از خاطره ها پاک می شوند- باری سنگین تر از گذشته بر دوشِ آموزش،نهاده و آن را بیش از پیش زمین گیر می کند. زمینه ورود چنین آموزه هایی بازنگری و کاهش حجم کتاب های درسی و دگرگونی روش های آموزش و ارزشیابی آنهاست. برای نمونه برای کاهش آسیب های برآمده از فراوانی عنوان های درسی در برخی از کشورها،یا شمار مواد درسی در یک سال را کاهش داده اند و یا برخی از درس ها را تنها برای یادگیری در برنامه هفتگی مدارس می گنجانند و برای سنجش میزان یادگیری آنها،آزمونی برگزار نمی شود. اما افزودن آموزه های شهروندی و از آن میان زیست محیطی،نیاز به فراهم نمودن زنگ ها و زمان های ویژه برای آنهاست وگرنه سرنوشتی مانند دیگر مفاهیم درسی در پی نخواهد داشت. برای این کار پیش از هر چیز کاربدستان آموزشی باید با پژوهشِ میدانی،بخش های ناسودمند کتاب های درسی را حذف و فضای در خور برای گنجاندن درونمایه های آموزشی و زنگ های مورد نیاز را فراهم نمایند. سپس با پرورش آموزگارانی آشنا با آموزش های شهروندی آنها را برای گفتگو های کارا و چالش برانگیز درباره جستارهای نوین آموزشی در کلاس آماده نمود. نهادینه کردن رفتارهای شهروندی و پیاده کردن چهار هدف مورد نظر وزیر یعنی:" آموختن، یاد گرفتن برای استفاده از آموخته‌ها، آموختن برای زیستن و آموختن برای باهم زیستن" بی گمان سخت،اما شدنی است. این کار نیازمند دگرگونی در دیدگاه و رفتار فرادستان آموزشی دارد و نخستین گام آن کاهش عنوان های درسی و حجم درونمایه های آنهاست. این کار می تواند سنجه ای باشد بر تعهد وزیر برای پیگیری مفاد تفاهم نامه های امضا شده با نهاد هایی مانند سازمان محیط زیست. 

 http://www.armandaily.ir/?NPN_Id=557&pageno=5