ساختار آموزشی و هدر رفت کاغذ در آن

محمدرضا نیک نژاد،تارنمای فانوس، 13 شهریورماه 95گرچه هنوز کتاب های درسی در برخی از پایه های تازه به ویرایش پایانی نرسیده اند اما می توان پیش بینی کرد که در یک روند افزایشی شمار آنها بیش از گذشته خواهد بود. کتاب های پایه اول دبستان ۵ و  پایه نهم ۱۶ عنوان دارند- با میانگینی نزدیک ۱۲ کتاب در هر پایه. در ساختار آموزشی ۶-۳-۳  که مرده ریگ ناخوشایند دولت پیشین است این میانگین افزایش یافته است. از سوی دیگر بهای کتاب های پایه اول، ۱۲ هزار و ۳۰۰ و در پایه های دبیرستان نزدیک ۳۷ هزار و ۷۰۰ است که به میانگین ۲۰ هزار تومان در هر پایه نزدیک می باشد. اگر این میانگین ها را به نزدیک ۱۳ میلیون دانش آموز ضرب کنیم شمار کتاب های درسی چاپ شده در کشور ۱۵۶ میلیون، و هزینه پرداخت شده برای آن بیش از ۳ میلیارد تومان خواهد بود. تازه این فقط پولی است که از جیب خانواده هاست. هر سال بخشی از اعتبارات دولت یا آموزش و پرورش نیز صرف تهیه، چاپ و پخش کتاب های درسی شده که به شکل یارانه هزینه می شود. این هزینه با توجه به کیفیت کاغذ، چاپ، تصویرها و شمار صفحه های کتاب و بهای بالای کتاب در کشور، بی گمان بیش از ۶۰ – ۷۰ درصد از کل هزینه هاست. در پایان سال نیز این هزینه های هنگفت به زباله دان ها سپرده می شود و …

نمی دانیم که ۱۵۶ میلیون عنوان کتاب درسی، چند تُن می شود! اما باید بدانیم که برای تهیه هر تُن کاغذ باید ۱۷ درخت تنومند از درختان ارزشمند روی زمین کاسته شود! و این جدای کاغذهای به کار رفته در دفترهای دانش آموزان و ورقه های آزمون و دفترهای اداری در مدرسه ها و اداره ها و وزارتخانه و … است. تنها برای پی بردن به ژرفای بحران باید بدانیم که تنها ۲۵ درصد بهره گیری از کاغذهای بازیافتی در کشور یک میلیون و هفت صد هزار درخت را از مرگ می رهاند و از هدر رفت ۴۰ درصد انرژی و ۶۰ درصد آب مصرفی می کاهد و …

بی گمان پس از خانواده، نهاد آموزش و مدرسه باید جایی باشد که شهروندان آینده در آن می آموزند با خود، یکدیگر، زمین و زیست بوم و جهان خویش مهربان تر باشند. اما شوربختانه همین نهادها از پر مصرف ترین و هدر دهنده ترین جاها در مصرف کاغذ هستند. چند سالی است که نهادهای جهانی و حتی ملی در پی کاهش مصرف کاغذ و بازیافت آن و درنتیجه جلوگیری از بریدن بی رویه درختان اند. اما بازتاب چنین تلاش هایی در مدیریت و آموزش فرهنگ مصرف دیده نمی شود. درونمایه ها و برنامه درسی در کل، خالی از مفاهیم پاسداشت زیست بوم و نگهداشت آن است – که بی گمان مصرف بهینه بخشی کوچک و مهمی از چنین کنش هایی است. از ناکارآمدی کنونی ساختار آموزشی در زمینه های محیط زیستی که بگذریم به پرسش چه باید کرد بر می خوریم. برای گام نخست می توان از تجربه ای کامیاب در تهیه کتاب های درسی بهره گرفت. این تجربه از آنِ مدرسه های بین المللی زیر نظر سازمان ملل در سراسر جهان است. این مدرسه ها که در بسیاری از کشورها از جمله ایران وجود دارند کتاب های درسی را با کیفت خوب و مقاوم تهیه کرده و به عنوان امانت در هر سال به دانش آموزانش می دهد و در پایان نیز آنها را پس می گیرد. از این رو کمترین هدر رفت کاغذ را خواهد داشت. این روش می تواند دست کم در کشور از اتلاف بخش بزرگی از کاغذهای مصرفی در فضاهای آموزشی و در نتیجه نابودی درختان و جنگل ها حتی بودجه و پول خانواده ها جلوگیری نماید. همچنین در این زمینه آموزش و پرورش می تواند بخشی از نیازهای خود را از کاغذهای بازیافتی تهیه کند. افزون بر این و با توجه به گسترش ابزارهایی مانند تبلت و گوشی های همراه می توان بخشی از درونمایه های نوشتاری را در این ابزارها جا داد و یا نوشت تا از هدر رفت بیشتر کاغذ جلو گیری کرد. دومین گام بی گمان گنجاندن آموزش فرهنگ مصرف در درونمایه های آموزشی است. برای نمونه باید به بچه ها آموخت که « کاغذ نباید هدر داده شود. آموزگاران می‌توانند بچه‌ها را از اهمیت درختان و چگونگی تولید کاغذ آگاه کنند و از آنها بخواهند هدر دادن کاغذ را پایان دهند. به‌وجودآوردن کاغذ دیواری خانگی در اتاق خودشان و بهره‌گیری از آن به‌عنوان دکور هنری. در این زمینه می‌توان به بچه‌ها آموزش داد که چگونه با رنگ‌آمیزی کاغذ‌های باطله و مچاله کردن آن، کاغذ دیواری درست کنند… کودکان باید برای به حداقل رساندن اتلاف کاغذ تشویق شوند و از کاغذهای بازیافتی استفاده کنند….»*
بازیافت به ویژه در فرهنگ سازی در مصرف بهینه کاغذ و مدیریت آن می تواند بسیار کارآمد و مهم باشد. که البته تجربه های جهانی نیز از آن پشتیبانی می کند. اما بی گمان راهکارهای ملی و بومی نیز می تواند بخش مهمی از کار باشد. امید است که دست اندرکاران آموزشی و فرهنگی با برنامه ریزی های کوتاه، میان و بلند مدت با تجربه های بومی و تجربه های بومی شده جهانی در این راه گام برداشته و از کوتاه ترین و کارآمدترین روش که همانا آموزش نوباوگان به عنوان شهروندان آینده است، بهره های ارزشمندی ببرند.

*بخشی از یاداشت «هنری هیل” با عنوان “نقش دانش آموزان نسبت به محیط زیست».

*تحلیگر مسائل آموزش و پرورش
http://www.fanoosedu.ir/?p=838