آموزش از راه دور، آموزش و یادگیری برنامهریزیشدهای است که در آن معمولا یادگیری و آموزش در محیط های جدا از هم صورت می گیرند. به همین دلیل آموزش از راه دور، به تکنولوژهای ارتباطی و نهادی برای طراحی و برنامه ریزی آموزش نیازمند است. آموزش از راه دور با یادگیری از راه دور تفاوت دارد. یادگیری از راه دور فقط روی نیازهای دانشآموز برای ارتباط با آموزگار تمرکز می کند، در حالی که آموزش از راه دور باید شامل دو طرف ارتباط، یعنی معلم و دانشآموز باشد. اینکه در کجای این کره خاکی و با چه امکاناتی زندگی می کنید مهم نیست و دیگر مسائل کلیشهای نمی تواند دلیلی برای بیسوادی یا کم سوادی افراد بازمانده از تحصیل تلقی شود. ششم آذر ۱۳۷۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی شکلگیری آموزش از راه دور را مصوب کرد و در نهایت التزام به اجرای آن از سال ۱۳۸۳ اتفاق افتاد. بنابراین مراکز آموزش از راه دور تاسیس و پس از آن به مدرسه تبدیل شدند. در واقع آموزش از راه دور با اولویت پذیرش بازماندگان از تحصیل راهاندازی شده است. تقریبا با آغاز به کار مدارس آموزش از راه دور در سال ۱۳۸۳، سالانه حدود ۲۴۰هزار نفر از خدمات این مدارس استفاده می کنند. در اصل این نوع مدارس یک فرصت طلایی است برای تمام افرادی که تحصیلات ابتدائی دارند. در ضمن این مدارس می تواند برای افراد متقاضی ادامه تحصیل در هر سن و شغلی مناسب باشد.
ثبتنام در مراکز آموزش از راه دور
فراگیران مدارس آموزش از راه دور به دو دسته بزرگسالان (افراد بالای ۱۸ سال) و لازم التعلیم تقسیم میشوند. لازم التعلیمی ها افرادی هستند که شرایط سنی برای تحصیل را دارند، اما به دلیل برخی موارد خاص که کمیسیون خاص آموزش و پرورش تشخیص می دهد، امکان ادامه تحصیل در مدارس عادی و روزانه را ندارند و باید از خدمات مدارس آموزش از راه دور استفاده کنند. برای مثال کودکان متاهل یا معلول جزو افراد لازم التعلیم محسوب میشوند. این دانشآموزان در آموزش از راه دور به شکل کتاب پایه و خدمات دیداری شنیداری از خدمات این مدارس بهره مند میشوند. شکل الکترونیکی هم برای بهره گیری از خدمات، بیشتر برای مدارس خارج از کشور استفاده میشود و باید بتوان از این ظرفیت برای مدارس داخل کشور نیز استفاده کرد. در ضمن محتوای آموزشی تمام مدارس از یک مدل و الگو پیروی میکنند و همان دروسی که در مدارس عادی دولتی تدریس میشود، در این مدارس نیز لحاظ میشود، اما کتاب های این مدارس به نحوی طراحی شده است که فراگیر در ۸۰ درصد موارد به معلم نیازی ندارد. در ضمن عدم محدودیت سنی برای ثبت نام در این مدارس امکان تحصیل را برای همگان مهیا کرده است.
آموزش از راه دور در دیگر کشورها
در بیش از ۶۰ کشور جهان از سیستم آموزش از راه دور استفاده می شود. در اصل انگیزه های مختلفی برای بهره گیری از این شیوه آموزشی وجود دارد. برای مثال در کشورهای فقیر آفریقا به علت فقدان امکانات و زیرساخت های آموزشی همچون کلاس درس و مدرسه، بعضا نبود نیروی متخصص و معلمان آموزش دیده سازمان یونیسف و خیریه های بزرگ دنیا در وهله اول به ساخت مدارس و کلاس درس پرداختند و همزمان با مطرح شدن سیستم آموزش از راه دور به دلیل مقرون به صرفه بودن و سرعت استقرار به ایجاد مدارس آموزش از راه دور روی آوردند. در برخی از کشورهای وسیع با جمعیت پراکنده هم مدارس آموزش از راه دور مورد توجه قرار گرفت. کشورهای استرالیا، اندونزی، هند و آمریکا از جمله این کشورها هستند. در برخی دیگر از کشورها هم موانع فرهنگی همچون جنسیت، نژاد و مذهب مانع دستیابی افراد به حق تحصیل شده است که آموزش از راه دور توانسته این موانع را برطرف کند. برای مثال در برخی دیگر از نقاط دنیا همچون ژاپن با وجود مدارس حضوری، دانشآموزان می توانند به صورت انتخابی درس های خود را به صورت غیرحضوری در خانه، با استفاده از کمک والدین، کتاب های طراحی شده برای آموزش در منزل و استفاده از آموزش های آنلاین فرا گرفته و بعد از آن در سیستم ارزشیابی رسمی نهاد متولی آموزش میزان یادگیری دانشآموز سنجیده می شود و در صورت مطلوب نبودن میزان یادگیری، دانشآموز ملزم به یادگیری مجدد واحد درسی خواهد شد.
شیوههای آموزش از راه دورچندان مشخص نیست
تکنولوژیهای آموزشی هر قدر هم که پیشرفت کرده باشند، اما هیچوقت نمیتوانند جایگزین کلاس درس و محیط مدرسه و حضور معلم باشند. سیستم آموزش حضوری به دلیل کارکرد اجتماعیاش هیچگاه منحل نخواهد داشت. یک کارشناس آموزش و پرورش درباره شیوه های آموزش از راه دور به «آرمان» می گوید: شیوههای آموزش از راه دور در داخل کشور با روش های متداول و مدرن در دیگر کشورها متفاوت است. در کشورهای پیشرفته با استفاده از تکنولوژی روز همچون اینترنت، تلفن همراه، فضای مجازی و... به فراگیران آموزش داده می شود. مسئولان امر نیز با استفاده از ظرفیت مدارس غیر دولتی آموزش مجازی را در اختیار متقاضیان قرار می دهند. در این شیوه فراگیران در دوره مورد نظر ثبت نام کرده و فقط برای امتحان به مدارس مراجعه می کنند. محمدرضا نیک نژاد می افزاید: مسئولان به دلیل عدم رونق در مدارس غیردولتی مسئولیت اجرای آموزش از راه دور را بر عهده این مراکز قرار داده اند. این در حالی است که تاکنون مدارس غیر دولتی بازدهی چندانی نداشته اند، اما باز مسئولان خواستار حمایت از این مراکز هستند. برای مثال در حمایت از این مراکز شاهد خریداری صندلی های خالی در این مدارس و هدایت دانشآموزان از مدارس دولتی به سمت مدارس غیر دولتی هستیم. به گفته او تاکنون جزئیاتی درباره آموزش از راه دور از سوی مسئولان امر بیان نشده است و اطلاعاتمان فقط بر اساس اخبار منتشر شده در این زمینه است. این کارشناس آموزش و پرورش در جواب به این سوال که هنوز در بسیاری از روستاها هیچ گونه امکانات ارتباطی همچون اینترنت وجود ندارد، در این شرایط چگونه می توان انتظار آموزش مناسب را داشت؟ تاکید می کند: در واقع در کشور ما آموزش از راه دور مطابق با استانداردهای روز موجود نیست. برای مثال در کشور استرالیا به دلیل پهنای جغرافیایی و فاصله شهرها و روستاها از یکدیگر دولت مقدماتی را فراهم کرده تا از طریق تلفن همراه و رایانه شخصی دانشآموزان بتوانند با معلم و ساختار اجتماعی در ارتباط باشند. در این شیوه معلمان به شکل روزانه موضوعات درسی را به دانشآموز، آموزش داده و در حین آموزش برای افراد آزمونهای متعدد برگزار می کنند؛ در اصل این شیوه میتواند بازدهی مناسبی در علمآموزی و ارتقای بار علمی دانشآموزان داشته باشد. نیک نژاد درباره آموزشهای غیر حضوری می گوید: در این شیوه افرادی که سن تحصیل آنها گذشته باشد یا به هر دلیل امکان صرف وقت در کلاس ها را ندارند می توانند از آموزش های غیر حضور بهره مند شوند. بر اساس گزارش های منتشر شده از سوی مسئولان آموزشی کشور هم اکنون یک هزار مدرسه خشتی در کشور وجود دارد که تعداد قابل توجهی از آنها در سیستان و بلوچستان و دیگر استانها در شرق کشور است. این کارشناس آموزش و پرورش می افزاید: هنوز در کشور کلاس های حضوری از امکانات ویژه آموزشی برخوردار نیستند، با وجود این چطور می توان به بازدهی دورههای آموزشی امیدوار بود؟ در این شرایط هنوز در نهادهای آموزشی کشور مقوله آموزش از راه دور چندان شفاف مورد بررسی قرار نگرفته است. اکنون آموزش از راه دور در شرایطی لحاظ می شود که هنوز در مدارس کلانشهرهای کشور مقولهای تحت عنوان هوشمندسازی مدارس چندان فراگیر نیست. روند هوشمندسازی مدارس به تازگی آغاز شده است و اگر راهبردها در مسیر هوشمندسازی مورد بررسی قرار گیرد به نسبت می توان گفت که در راستای هوشمندسازی اقدامات گوناگونی انجام شده است. این در حالی است که مساله هوشمندسازی در مدارس کشور محدود به تجهیز برخی کلاسها به وسایل محدود همچون ویدئو پروژکتور و... است. http://www.armandaily.ir/fa/Main/Detail/159831/آموختن-از-راه-دور