کیفیت آموزشی و برداشت های گوناگون

محمدرضا نیک نژاد،روزنامه شهروند،22 آبان ماه 93

 واگذاری 24 مدرسه دولتی در تهران و 900 مدرسه در سراسر کشور به بخش خصوصی،خرید صندلی از مدرسه های غیر دولتی،کاهش نیرو در آموزش و پرورش،فروش ساختمان های فرسوده با موقعیت تجاری و ... از برنامه هایی هستند که بارها و بارها از وزیر آموزش و پرورش و زیردستانش شنیده شده است. اما این یاداشت درباره آسیب های پدیده آمده از اجرای این  برنامه ها نیست،بلکه به بهانه کیفیت بخشی آموزشی است که همواره پیامد اجرای این گونه طرح ها خوانده می شود! پرسش این جاست که کیفیت آموزشی چیست؟ و  دولت و بخش خصوصی چه برنامه هایی دارند که می تواند کیفیت آموزشی را بالا ببرند؟

بر پایه آنچه که از زبان بسیاری از کاربدستان آموزشی شنیده می شود،کیفیت آموزشی بالا بردن سطح نمره و معدل در پایه های گوناگون آموزشی و در بهترین حالت یادگیری درونمایه های کتاب های درسی و حتی کمک درسی است و مدرسه یا آموزگاری که در این کار کامیاب باشد،در ارزیابی های اداری یا آموزشی کامیاب ترین مدرسه یا آموزگار به شمار می آید. این دیدگاه که شوربختانه دهه هاست بخشی از فرهنگ آموزشی کشور نیز شده است،بزرگ ترین هدفِ آموزش و پرورش را کامیابی در کنکور و پذیرش در دانشگاه می داند. بنابراین دیدگاه،آموزش و نهاد آن باید زمینه های سخت افزاری و نرم افزاری چنین فرهنگی را فراهم نمایند. بی گمان بخشی از زمینه های سخت افزاری باید کتاب های کمک درسی با درونمایه های دشوارتر از کتاب های رسمی،آموزگارانی آشنا با کوتاه ترین و کارآمدترین روش ها و نکته های کنکوری  و مدرسه هایی که افزون بر برگزاری آزمون هایی سفت و سخت و دوره ای،دارای پیشینه های درخشان در آزمون های نهایی و کنکورهای مرحله ای و سراسری باشند. این رویکرد سال هاست که آموزش کشور را به بیراهه برده است و می برد. بروندادهای نهادهای آموزشی در بهترین شکل،انبارهایی از دانسته های تئوری و آموخته های بیهوده می باشند که پس از دوره ای کوتاه به فراموشی سپرده شده و انگار نه انگار که بسیاری از دانش آموختگان،بهترین سال های عمر خویش را در جایی به نام مدرسه گذرانده اند! در جهان پیشرونده کنونی کیفیت آموزشی بیش از آن چیزی است که فرادستان آموزشی بر آن پای می فشارند و دنبال می کنند. از این روست که سال گذشته و در زمان برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل،شانزده نهاد آموزشی جهان با انتشار بیانیه ای،سران کشورها را به حق برخورداری از آموزش توجه داده و از آنها خواستند زمینه برخورداری آموزش کیفی را برای کودکان و نوجوانان جهان فراهم آورند. در یکی از بندهای این بیانه که درباره کیفیت آموزشی است چنین می خوانیم :                

"کیفیت آموزشی،بخش جدایی ناپذیری از حق برخورداری از آموزش است و باید به گونه ای چند بُعدی نگریسته شود. از جمله شامل تمرکز بر ورودی های آموزشی و فرایندهای آن،و دست آوردهای کوتاه،میان و بلند مدت آن می شود. کیفیت آموزشی با دانش سنجشگرانه،توانایی و مهارت های مورد نیاز برای پرسش،درک و حل مسائل جاری در سطح منطقه ای و جهانی افراد را آماده برای زیست نوین می سازد. کنوانسیون حقوق کودک تاکید دارد که نباید تنها بر درونمایه های برنامه درسی توجه شود،بلکه باید فرایندهای آموزشی،روش ها و محیط های آموزشی،هم ردیف با مبانی،به گونه ای شفاف مورد توجه قرار گیرد. پس مهم است که آموزش و پرورش بتواند تحول آفرین،هماهنگ ساز با عدالت اجتماعی و محیطی،دموکراتیک کننده ساختارهای قدرت،گستراننده برابری،احترام به حقوق بشر،آزادی های بنیادین و عدم تبعیض باشد. یادگیری در یک رویکرد کوته بینانه،اندازه گیری نتایج آموزش در حساب و سوادآموزی دانسته می شود،که می تواند به کنارگذاشتن ابعاد اصلیِ کیفیت و دست کم گرفتن مهارت های ضروری دیگر و ارزش ها و روابطی همچون خلاقیت،کنجکاوی،اندیشه سنجشگرانه،جامعه اندیشی، همبستگی،همکاری،خود- چیرگی،اعتماد به نفس،مسئولیت گروهی،گفتگو،محبت،همدلی و دلسوزی،شجاعت،خودآگاهی،نرمش پذیری،خود- رهبری، فروتنی، صلح وهماهنگی با طبیعت بینجامد. بنابراین تمرکز بیش از اندازه به لایه های سطحی آموزش،ما را از دستیابی به هدف های ژرفتر آن باز خواهد داشت. هماهنگ با این دیدگاه،ارزشیابی های،باید کل نگرانه و سازنده،استوار بر پارامترهای ملی و احترام به گوناگونی زبانی و فرهنگی باشد. در همان حال ارزیابی ها باید بر ساختارها- به عنوان یک کلِ توسعه یابنده- بر درگیر نمودن کنشگرانه معلمان،دانش آموزان و خانواده ها تمرکز کند."*

گرچه اکنون زمینه های سخت افزاری و نرم افزاری چنین آموزش کیفی ای در آموزش و پرورش ما فراهم نیست اما این بهانه خوبی هم نیست که کاربدستان آموزشی در همراهی با موسسه های آموزشی سودگرا،پدر و مادرهای بی اطلاع و فرهنگ آموزشی واپس گرا بر طبلِ آموزش های سنتی بکوبند و در پی نمره و معدل و کنکور باشند. آنچه که از کاربدستان آموزشی دولت تدبیر و امید انتظار می رود دست کم دگرگونی در دیدگاه ها و دورخیز برای فراهم نمودن زمینه های آموزشی کیفی و مدرن است که در شعارهای پیش از انتخابات و روزهای نخست سال های آموزشی در سخنان رییس جمهور روحانی نیز بازتاب یافته بود.

*حق برخورداری انسان از آموزش و پرورش در برنامه توسعه پس از 2015،نشریه چشم انداز ایران - شماره 84،برگردان،محمدرضا نیک نژاد   

 http://shahrvand-newspaper.ir/?News_Id=12712