جهش تحصیلی و چالش‌های آموزشی
گزارش / روزنامه ی آرمان / ۶ مرداد ۹۲
آرمان: در دنیا رسم بر این است که دانش‌آموز با استعداد را حمایت می‌کنند تا سال‌های عمرش به پای خمیازه کشیدن پشت نیمکت هدر نرود و پایه‌های تحصیلی را دو تا یکی کند و هر چه زودتر دوران تحصیل در مدرسه را دست پر به پایان ببرد. هر چند در کشور ما یکی از راه‌های پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
تیزهوش، جهش تحصیلی است اما عده‌ای از متخصصین علوم تربیتی و آموزش معتقدند که دانش‌آموز پیش از رسیدن به بلوغ اجتماعی و عاطفی به پایه بالاتر از شرایط سنی‌اش برود، چندان مطلوب نیست. همه پدر و مادرها آرزو دارند بچه‌های باهوش و بااستعدادی داشته باشند و هر جا می‌نشینند بتوانند یک دل سیر از نوگلشان بگویند و به دست‌پرورده‌شان افتخار کنند و یکی از این راه‌های افتخار هم این است که فرزندشان، پایه‌ای را نگذرانده سر کلاس پایه بعدی بنشیند. اما با وجود تغییراتی که در سیستم آموزشی به وجود آمده و هنوز هم در جریان است، جهش در پایه‌های تحصیلی تا چه حد می‌تواند به نفع دانش‌آموزان باشد؟ مدیر آموزش و پرورش شهر تهران می‌گوید جهش تحصیلی در سال جاری تنها از پایه دوم به چهارم و سوم به پنجم ابتدایی امکان‌پذیر است و این یعنی پایه نوپای ششم ابتدایی در سیستم جهش تحصیلی، حساب نشده است به غیر از آنکه کلاس اولی‌ها هم نمی‌توانند به پایه سوم جهش کنند.
همین‌طور امسال علاوه بر امتحان پایه تحصیلی سوم و چهارم، از دانش‌آموزان داوطلب برای جهش، تست هوش گرفته میشود. این اتفاقات درحالی رخ می‌دهد که به گفته یک کارشناس آموزش در گفت‌وگو با آرمان پیش از این، سال‌ها ثابت ماندن سیستم آموزشی و کتاب‌های درسی باعث می‌شد خانواده‌ها با محتوای کتاب‌ها آشنا باشند و بتوانند در تابستان بچه‌ها را برای آزمون آماده کنند اما اکنون، درحالی که محتوا به‌طور مداوم دستخوش تغییر میشود، حتی بعضی معلمان نیز تسلطی بر کتاب‌ها ندارند و کلاس‌های آموزش ضمن خدمت معلمان برای کتاب‌های جدید، هنوز در بعضی مناطق برگزار نشده‌است، دانش‌آموزان چطور می‌توانند آزمون‌های جهش تحصیلی را طی کنند.
دانش‌آموز خیلی خوب، تست هوش بدهد
به نقل از فارس، وجیه‌ا... پرویزی، مدیر آموزش و پرورش استثنایی شهر تهران می‌گوید: «احتمال می‌دهم طبق سنوات گذشته 600تا 700 دانش‌آموز در جهش تحصیلی شرکت کنند. اگر دانش‌آموزی که نمره خیلی خوب در مدرسه کسب کرده بتواند در تست هوش به آن میزان امتیازی که موردنظر است، دست یابد، به مدرسه معرفی میشود تا در امتحانات شهریور‌ماه برای پایه بالاتر شرکت کند و اگر بتواند نمره قبولی کسب کند، در پایه بالاتر از آن پایه‌ای که امتحان داده است، ثبت‌نام میشود.» خماریان، یک کارشناس مسائل آموزشی به آرمان می‌گوید: «در شرایطی که حتی معلمان نیز از محتوای تغییریافته کتاب‌ها کم‌اطلاعند و تمام بار آموزش پایه میانی به دوش والدین است، جهش تحصیلی برای بچه‌ها، چندان عاقلانه به نظر نمی‌رسد.»
آموزش و پرورش برای مستعدها برنامه جدی ندارد
می‌گویند رعایت عدالت آموزشی و در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی از دلایلی است که در سیستم‌های آموزشی، جهش تحصیلی به عنوان راهی برای سریع‌تر طی کردن مقاطع برای دانش‌آموزان تیزهوش در نظر گرفته شده است.به گفته سعید کفایتی، کارشناس ارشد آموزش به آرمان، 36 سال است که در ایران برای پاسخگویی به نیاز کودکان مستعد، جهش در پایه‌های تحصیلی به عنوان حداقل تلاش سیستم آموزشی، در جریان است؛ هرچند آموزش و پرورش برای این کودکان، برنامه‌ای جدی نداشته‌است.ماجرای شناسایی بچه‌های باهوش و بااستعداد جامعه به سالیان بسیار دور و به یونان باستان بازمی‌گردد؛ از توصیه‌های افلاطون این بود که کودکان مستعد شناسایی و تقویت شوند تا در آینده پست‌های کلیدی را به دست گیرند. اما بر این روش انتقادهایی نیز وارد است. در یک مقاله آموزشی در نقد جهش تحصیلی آمده: سطحی شدن یادگیری از جمله دلایلی است که مخالفان بر آن تاکید می‌کنند. به زعم آنان جهش تحصیلی نوعی تسریع در آموزش است، از غنا و تعمیق آموزش کاسته و مانع از اکتشافات فردی کودکان و نوجوانان میشود.
نمره‌دهی کیفی چالشی برای پذیرش دانش‌آموز در پایه بعد
خماریان، مدرس ابتدایی و کارشناس آموزشی در گفت‌وگو با آرمان، عدم هماهنگی معلمان با تغییرات به وجود آمده در ساختار و محتوای مطالب را از دلایلی می‌داند که جهش تحصیلی را در شرایط فعلی برای دانش‌آموزان، تبدیل به یک موقعیت آسیب‌زا کرده است. نبود فضای مناسب در تابستان برای کار با بچه‌ها در پایه تحصیلی که قرار است تابستان امتحان دهند، هماهنگ نبودن خانواده‌ها با تغییرات کتاب‌های درسی و نبود موسسات آزاد معتبری که دروس را به بچه‌ها آموزش دهند می‌تواند این روند را با مشکل رو به رو کند. خماریان می‌گوید:« در بخشنامه‌هایی که به دست ما می‌رسد، هیچ‌گونه حمایتی از طرف سیستم آموزشی نیست و تمام بار بر دوش خانواده‌هاست و معلم در قبال آموزش به دانش‌آموز در تابستان، وظیفه‌ای ندارد.درحالی که در کشورهای پیشرفته، کودکان باهوش زیر نظر متخصص و روانشناس دوره را طی می‌کند تا آسیبی متوجه او نباشد.» پیش از این، سال‌ها ثابت ماندن سیستم آموزشی و کتاب‌های درسی باعث می‌شد خانواده‌ها با محتوای کتاب‌ها آشنا باشند و بتوانند در تابستان بچه‌ها را برای آزمون آماده کنند اما اکنون، در حالی که محتوا به‌طور مداوم دستخوش تغییر میشود، حتی بعضی معلمان نیز تسلط کافی بر کتاب‌ها ندارند و کلاس‌های آموزش ضمن خدمت معلمان برای کتاب‌های جدید، هنوز در بعضی مناطق برگزار نشده‌است. سعید کفایتی، کارشناس ارشد آموزش به آرمان می‌گوید: «در ارزشیابی‌ای که از بچه‌ها صورت می‌گیرد، هیچ‌گونه توصیف دقیق هوشی، اجتماعی، جسمی و علمی از دانش‌آموز ارائه نمی‌شود و این مقوله سپردن دانش‌آموز به پایه بالاتر را با تردیدهایی همراه خواهد کرد و بعید نیست که دانش‌آموزی بدون آمادگی به پایه بعد برود. بدیهی است در چنین شرایطی، جهش تحصیلی به امری پرچالش تبدیل خواهد شد.» به گفته مدیر آموزش و پرورش استثنائی تهران، اکنون ملاک معرفی دانش‌آموز درجه کیفی خیلی خوب است درحالی که پیش از این معدل بالای 19 راهگشای بچه‌ها به آزمون‌های جهشی بود. چالش دیگری که در سیستم پذیرش دانش‌آموز به‌صورت جهشی مطرح است، ارزیابی یکجانبه و نادیده گرفتن رشد اجتماعی و روانی فرد است. جدا از آن، حتی در درس‌های مدرسه نیز، در تابستان، کودک، تنها مواردی را مطالعه می‌کند که در آزمون مورد سوال قرار خواهد گرفت، نکته‌ای که از نظر سعید کفایتی، سبب ناآشنایی کودک با مفاهیم آموزشی در آن پایه تحصیلی خواهد بود و همین‌طور رشد لازم در تمام زمینه‌ها صورت نخواهد گرفت. اما چه زمانی برای شناسایی و تربیت کودکان بااستعداد مناسب است تا آموزش و پرورش بتواند نه به‌طور صوری، بلکه حقیقتا به پرورش استعدادهای برجسته بپردازد؟ درحالی که به گفته کارشناسان، تغییرات در بدنه نظام آموزشی، شتابزده و کم‌توجه به زیرساخت‌ها بوده، تا جایی که معلمان و حتی مدارس برای تامین فضای آموزشی، نتوانستند آن‌طور که باید خود را با این سرعت هماهنگ کنند، درنگ و بررسی‌‌های کارشناسانه، می‌تواند مشکل‌گشا باشد. همین طور برای شناسایی دانش‌آموزان مستعد نیز نیازمند برنامه جامعی هستیم.کفایتی می‌گوید: «باید اوضاع مهد‌های کودک و پیش‌دبستانی‌ها را سامان داد. برخی مهدها امروز تنها به مکان‌هایی برای نگهداری بچه‌ها تبدیل شده‌اند و نقش پرورشی خود را به‌خوبی انجام نمی‌دهند. این درحالی است که با شناسایی استعدادها از همان سال‌های آغازین عمر، بهتر می‌توان برنامه‌ریزی کرد.»
