ضمن خدمت فرهگیان و چند نکته

محمدرضا نیک نژاد، تارنمای تابان، 14 دیماه 95

با گسترش پویشِ "نه به ضمن خدمت پولی فرهنگیان" در چند روز گذشته و اعتراض های مجازی فرهنگیان به برگزاری چنین ضمن خدمت هایی، در برخی شبکه های اجتماعی و گروه ها تلگرامی گفت و گوها درباره دوره های ضمن خدمت معلمان از پولی شدن آنها فراتر رفته و به درونمایه ها و روش های برگزاری شان کشیده شده است. بر کسی پوشیده نیست که در ساختارهای نوین مدیریتی، آموزش های ضمن خدمت در سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی یک از روش های دانش افزایی و مهارت ورزی کارکنان به شمار می آید و یکی از تواناترین روش ها برای آماده کردن و آماده نگهداشتن کارکنان در نظر گرفته می شود. آموزش و پرورش نیز به عنوان بنیادی ترین نهاد توسعه ای در جهان نوین بی گمان نیازمند به روزکردن دانش و بینش کارکنان خویش و هماهنگ کردن اندیشه ها و رفتارهای آنان با پیشرفت های شتابان در حوزه های گوناگون آموزشی و پرورشی است. از این رو پرداختن به دوره های ضمن خدمت چه از نظر درونمایه ها و چه از زاویه روش ها نیاز امروز و هر روز آموزش و پرورش است. بی گمان مهمترین چالش امروز دوره های ضمن خدمت، سودمندی آنها برای کیفیت بخشی به آموزش می باشد. اما شوربختانه نگاه مدرک گرایانه در کشور به ویژه در بخش آموزش، آهسته آهسته کارآمدی آموزش های ضمن خدمت را نیز هدف قرار داده است. دهه هاست که نگاه بسیاری از کارکنان و آموزگاران به این دوره ها ابزاری شده است؛ ابزاری برای به دست آوردن امتیاز لازم برای بالا رفتن از پلکان حرفه ای و شغلی شان. ریشه این نگاه ابزاری افزون بر بالا بردن امتیاز و سهم این دوره ها در ارتقای حرفه ای از سوی دست اندرکاران آموزشی، ناکارآمدی و یا کم اثری این دوره ها بر آگاهی های حرفه ای و شغلی فرهنگیان است. بسیاری از فرهنگیان حس می کنند که دانسته های حرفه ای شان پیش و پس از گذراندن این دوره ها چندان تفاوتی نمی کند و شرکت در آنها جز هدر دادن وقت و انرژی نیست! تازه این حس در مورد دوره های تخصصی و در پیوند با رشته درسی آنان است نه درباره دوره هایی که چندان پیوند تعریف شده ای با رشته تخصصی آنها ندارند. از این رو همه ی سود گذراندن دوره های ضمن خدمت می شود چند یا چندین امتیازی که برای ارتقای حرفه ای به پرونده کارگزینی شان افزوده خواهد شد. در واقع انگیزه بسیاری از فرهنگیان در شرکت در دوره های ضمن خدمت بیرونی است و در این گونه آموزش های از انگیزه های درونی خبری نیست! با این وضع دریافت پول برای برگزاری و شرکت در این گونه دوره ها برای فرهنگیان و دست اندرکاران آموزشی شده است قوز بالا قوز! اگر از بد اخلاقی های مادی که در برگزاری پولی این دوره ها رخ می دهد بگذریم، ناکارآمدی دوره ها و بی حاصلی آنها در دانش افزایی و مهارت ورزی فرهنگیان مهمترین دشواری آنها در آموزش و پرورش است.

 اما نکته دیگر که نباید بر آن چشم بست آن است که در ضمن خدمت های تخصصی بی گمان  برخی از دوره ها می توانند گره های آموزشی درس های گوناگون را باز کنند؛ اما مشکل آن جاست که ساختار نمره مدار و معدل محورِ آموزش در ایران فضای درخور برای بروز دانسته ها و مهارت های نوین آموزشی را نمی دهد. دانسته های و مهارت های نوینی که در دوره ها گنجانده شده اند و قرار است فرهنگیان آنها برای بالا بردن سطح کیفی آموزش خویش فرا بگیرند. پس در این باره بی گمان نیازمند دگرگونی فرهنگ آموزشی چیره هستیم و این چیزی نیست که با بخشنامه و دستور تغییر کند و به روز شود.

اما شاید یکی از راهکارها برای برون رفت از بن بست کنونیِ دوره های ضمن خدمت آن چیزی باشد که دکتر محمدرضا سرکارآرانی- آموزش شناس نامدار ایرانی ساکنِ ژاپن- به عنوان "درس پژوهی" بر آن تاکید دارد. درس پژوهی گفت و گو میان آموزگاران یک مدرسه یا دو مدرسه همسایه یا دو مدرسه در یک منطقه آموزشی و ... است و درمیان گذاری دانسته ها و مهارت ها و تجربه های آموزشی شان با یکدیگر. بی گمان گسترش فضای گفت و گو و درمیان گذاری توانایی ها و ناتوانی آموزگاران با یکدیگر در روند آموزش می تواند یکی از کارآمدترین و بهترین روش های هم آموزی و آموزش مشارکتی میان فرهنگیان باشد. چون دانش و بیش در این گونه گفت و گوها از دل تجربه های آموزشی و از میان خودِ آموزگاران درمی آید می تواند بسیار سودمند باشد. این روش می تواند از هدر رفتن وقت و انرژی و منابع به شدت جلوگیری کند و راهی است که اکنون در برخی کشورهای پیشرو در آموزش اجرا شده و پیامدهای خوبی برای شان داشته است. امید است که دست اندرکاران آموزشی با تمرکز بر ساختار سنتی دوره های ضمن خدمت در پی تغییر دانش و بینش در این باره باشند و از تجربه های جهانی در این زمینه بهره ببرند.    

 https://goo.gl/yjz8ck