آموزش و پرورش و جنگ و صلح ذهنی!
محمدرضا نیک نژاد، بخش طرح نو روزنامه شهروند، 13 امرداد 94
در دیباچه اساسنامه
یونسکو آمده است که "چون جنگ ها نخست در ذهن انسان ها شکل می گیرند، دفاع از صلح
نیز باید در ذهن انسان ها شکل گیرد." گمان نکنم در درست بودن این گزاره اما و
اگری باشد. به ویژه در جهان کنونی که ستیزه جویانی 
یافت می شوند که مخالفان فکری –
عقیدتی خویش را تنها به خاطر اختلاف ذهنی به خشن ترین شکل ممکن از پا در می آورند.
آنچه که امروز جهان اول و دوم و سوم نمی شناسد، همین جنگ های ذهنی به عینی تبدیل
شده است که در بلژیک دهه ها مهاجر جوان را در یک اردوی حزبی به خاک و خون می کشد و
در آمریکا و اروپا و استرالیا و افریقا و ... هر از چند گاهی پیروان برخی آیین ها،
مخالفان عقیدتی خویش را از میان بر می دارند و البته در عراق و افغانستان و سوریه و
... روزانه صدها انسان بی گناه را به کام مرگ می کشاند. اما پرسش این است که چه
باید کرد تا سفارش یونسکو را آویزه گوش کرد و دولت ها و ملت ها را به سویی برد تا
به جای کاشتن تخم کین و جنگ، نهال دلنشین و انسانیِ صلح را کاشت و داشت و برداشت
نمود!؟ آموزش و پرورش و مدرسه در این راه در کجا ایستاده است؟ و در کشور ما آموزش
در این زمینه در چه جایگاهی قرار گرفته
است؟
در دهه های گذشته یکی از مهمترین هدف های آموزش در جهان نوین، آموزش های شهروندی و آشنایی با مهارت های زندگی فردی و اجتماعی به نوآموزان امروز و شهروندان فردا بوده است. مدرسه دومین نهاد اجتماعی ای است که شهروندان آینده در آن زیست جمعیِ - به دور از مهر خانواده - را تجربه می کنند و بنیان های زندگی در جامعه ای کوچک تر از اجتماع واقعی را می آموزند. این جاست که نو آموزان برای نخستین بار باید حضور، رفتار، گفتار، اندیشه و جان و تن دیگری را تاب آورند و همین جاست که برای رسیدن به هدفی یکسان - چه فردی و چه گروهی - باید همدل و همراه و همکار دیگری گردید. آموزشِ مدارا با اندیشه و گفتار و کردارِ فرد یا جمع مخالف، می بایست از پایه ای ترین سطح آموزش آغاز گردیده و در درازای دوران آموزش، بنا به سن و پایه و توانایی های ذهنی نو آموزان، گسترش و ژرفا یابد. و باز از این روست که شانزده نهاد آموزشی جهانی در نشست سالانه سران کشورهای جهان در نیویورک، در سفارش نامه ای، بر حق برخورداری از آموزش کیفی تاکید نموده و شاخص های آن را چنین بر می شمارد " یادگیری در یک رویکرد کوته بینانه، اندازه گیری نتایج آموزش در حساب و سوادآموزی دانسته می شود، که می تواند به کنارگذاشتن ابعاد اصلیِ کیفیت و دست کم گرفتن موضوعات و مهارت های ضروری، ارزش ها و روابطی همچون خلاقیت، کنجکاوی، اندیشه ی سنجشگرانه، جامعه اندیشی، همبستگی، همکاری، خود- چیرگی، اعتماد به نفس، مسئولیت گروهی، گفتگو، محبت، همدلی و دلسوزی، شجاعت، خودآگاهی، نرمش پذیری، خود- رهبری، فروتنی، صلح، هماهنگی با طبیعت بینجامد. " بر کسی پوشیده نیست که شاخصه های برشمرده شده، زمینه های آموزش دانایی و توانایی و صلح جویی و مدارا و تحمل اندیشه مخالف را فراهم خواهد نمود. بی گمان با اجرایی نمودن آموزش با کیفیت، اندیشه ها برای مدارای با دیگران و تحمل تفاوت با آنها، آماده شده و می توان صلح را در اندیشه ها جایگزین جنگ و دشمنی و خونریزی نمود.
اما آن چه که در ساختار آموزشی بسیاری از کشورها و بروندادهای آن ها - یعنی دانش آموختگان شان – هویداست، نبود چنین آموزش هایی است. کشور ما نیز به خاطر فرمانفرمایی روش ها و درونمایه ها و ابزارها و هدف های سنتی، همچنان در آموزش های شهروندی و پرورش آینده سازانی که ساختارمند صلح و مدارا در نهادشان، نهادینه شده باشد، ناکام است. هنوز هم در فرهنگ آموزشی کشور، کامیاب ترین مدرسه، مدرسه ای است که بیشترین درصد قبولی سالانه را ارائه دهد و کامیاب ترین آموزگار، آموزگاریست که به دانش آموزان کوتاه ترین و کارآمدترین روش تست زنی را بیاموزد و درخشان ترین دانش آموز کسی است که بهترین رتبه در کنکور را به دست آورد و مایه سربلندی خود و خانواده اش گردد! چنین دانش آموزی شاید دارای هوش فردی (IQ) خوبی باشد اما بی گمان هوش اجتماعی اش (EQ) رشد چندانی نکرده و صلح و مدارا در جان و تن اش نهادینه نگردیده است. اکنون ساختارهای آموزشی پیشرو با هماهنگ نمودن محورهای آموزش، یعنی ساختار، درونمایه ها، روش ها و مهمتر از همه معلمان، بخش فراوانی از بودجه، انرژی و امکانات خویش را در راستای افزایش هوش اجتماعی و جامعه پذیری دانش آموزان به کار برده و زمینه پدید آوری شهروندانی دانا و توانا را فراهم می نمایند. اما چه شرایط کنونی آموزش و پرورش ما و چه رویکرد فرادستان آموزشی، دورنمای خوش بینانه برای دگرگونی محورهای آموزش در راستای پرورش شهروندان آگاه و صلح جو را نشان نمی دهد. فرادستان آموزشی امروز - و البته دیروز - اولویتی برای چنین آموزش هایی در نظر ندارند، اگر هم داشته باشند فرهنگ آموزشی نمره مدار و کنکور محور چنین زمینه ای را برای آنها فراهم نمی کند. کلاس های پر شمار و درونمایه های آموزشی فراوان، ساختار آموزشی پایه گذاری شده بر حافظه، کمبود شدید بودجه، آموزگاران و دانش آموزان خسته و گریزان از آموزش های رسمی، فضاهای آموزشی نامناسب برای آموزش های شهروندی، ساختار هرمی و غیر دموکراتیک آموزش و روش های سنتی آن، بیگانه بودن معلمان و کاربدستان و فرادستان با این گونه آموزه ها و .... زمینه ای را باقی نگذشته است تا شهروندان آینده از راه آموزش، به مهارت های زندگی و ارزش های انسانی آن مانند همدلی، دلسوزی، مدارا، صلح جویی و ... دست یابند. گرچه نباید نا امید بود اما بی گمان رفتن در این راه با بن مایه های آموزشی امروز بسیار سخت و جانفرسا خواهد بود.
http://shahrvand-newspaper.ir/News/Main/39140/آموزش‌وپرورشجنگ-و-صلح-ذهنی!
