درس های آموزش فنلاندی

بررسی کتاب  "درس های فنلاندی،جهان از دگرگونی آموزشی فنلاند چه می تواند بیاموزد؟"

گیتهاون یاکوب آبراهام،استاد ارشد آموزش شناسی در سوئد

برگردان : مهدی بهلولی، روزنامه شهروند،بخش طرح نو،25 فروردین 94

کتاب "درس های فنلاندی،جهان از دگرگونی آموزشی فنلاند چه می تواند بیاموزد؟" نوشته ی پسی سالبرگ (2011)،با تز کامیابی سامانه ی آموزشی فنلاندی آغاز می شود. درآمد کتاب،برخی از شواهد این داستان کامیابی را شرح می دهد،داستانی که نویسنده می خواهد در فصل های پنجگانه کتاب به آن بپردازد. در میان شواهد کامیابی این موارد دیده می شوند : جوانان فنلاندی،با تفاوت های عملکردی کم،در مدرسه به خوبی آموزش می بینند؛ آموزش در فنلاند،پیشه ای آبرومندانه است که  جوانان بسیاری را به خود جذب می کند؛ پذیرش در رشته های تربیت معلم فنلاند،رقابتی ترین پذیرش آموزگار در جهان است؛ آموزگاران، آزادی حرفه ای دارند؛ کسانی که این پیشه را برمی گزینند تا پایان در آن می مانند؛ پیش از ترک مدرسه های جامع،بیش از نیمی از شاگردان،از برخی از کمک های آموزشی برخوردار می شود. [ مترجم : مدرسه های جامع فنلاند،مدرسه هایی هستند که به دانش آموزان اول تا نهم آموزش می دهند. پس از مدرسه های جامع،دانش آموزان به مدرسه های متوسطه می روند.] آزمون های استاندارد،رقابت، خصوصی سازی، و چیزهایی از این دست، که در دیگر کشورها مرسوم اند،در سامانه ی مدرسه ای فنلاندی دیده نمی شوند.

 نویسنده،با تآکید ویژه بر بهسازی که به مدرسه های جامع انجامید،از سامانه ی آموزشی کشور پیشینه ای تاریخی به دست می دهد. مدرسه های جامع از دهه 1960 و 1970 به خاطر فراگیرندگی شان و اصولی همچون این که "همه می توانند یاد بگیرند اگر از پشتیبانی بایسته برخوردار گردند" بنیادی می شوند برای کامیابی های بعدی سامانه ی آموزشی. در ادامه،کتاب به بهسازی های چند بعدی سه دهه ی گذشته می پردازد؛بهسازی هایی که به داستان کامیابی آموزش و پرورش فنلاند می انجامند. سه عنصر کلیدی این سیاست های آموزشی از آغاز دهه 70 تاکنون : "1. سرمایه گذاری دولتی کافی برای هر کودک و هدایت آموزش ابتدایی او با توجه به منطقه؛ 2. آفرینشگری فنلاندی؛ پدید آوردن راه و روش ویژه ی خود،در ساخت سامانه ی آموزشی که هم اکنون وجود دارد؛ 3. توسعه نظام مند شرایط کاری آبرومندانه و گیرا برای آموزگاران و آموزشگران در مدرسه های فنلاند". در ادامه آنچه در دهه 90 رخ داد اینگونه توصیف می شود : "گرچه گفتمان سیاست آموزشی در فنلاند،به عنوان یکی از پیامدهای مدیریت تازه بخش دولتی و  دیگر سیاست های نئولیبرالی، در طول دهه 90 به طور چشمگیری دگرگون گشت اما فنلاند از بهسازی های آموزشی بازار- بنیاد مصون ماند. در عوض، توسعه بخش آموزشی بر بنیاد ارزش هایی انجام گرفت که ریشه در عدالت و توزیع عادلانه منابع دارند نه در رقابت و گزینش. درخور درنگ این که اتحادیه های صنفی آموزش و پرورش فنلاند(OAJ) که بیش از 95 درصد آموزگاران فنلاند را نمایندگی می کند،پیوسته،در برابر برگزیدن مدل های مدیریتی تجاری در بخش آموزش و پرورش،ایستادگی کرده است."

 سالبرگ به حقیقتی مهم اشاره می کند که نشان می دهد خصوصی سازی نمی تواند تضمینی برای کامیابی باشد. آنگونه که او می گوید آمریکا از کل هزینه آموزشی خود،33.9 (سی و سه و نه دهم) درصد و کانادا 25.3(بیست و پنج و سه دهم) درصد را از بخش خصوصی دریافت می کند در حالی که این رقم در فنلاند تنها 2.5 (دو و نیم) درصد است با این رو در آزمون های جهانی،فنلاند بهتر از این کشورها بوده است.

 نویسنده توضیح می دهد که سامانه ی آموزشی فنلاند،در دهه 80،سامانه ای میان مایه بود اما در طول سه دهه ی گذشته،پیوسته رو به بهبود بوده است. یکی از نشانه های دگرگونی مثبت یا پیشرفت سامانه ی آموزشی،نتیجه های برتر دانش آموزان این کشور در آزمون پیزا (PISA) سال 2001 در درس های ریاضیات،علوم و خواندن- نوشتن بود. عملکرد برتر فنلاند در پیزا و دیگر آزمون های استاندارد جهانی،به نظر نویسنده کتاب،دستآورد کوششی دراز مدت بود. سالبرگ در درآمد کتاب،در پاسخ به این پرسش که چرا دانش آموزان فنلاندی،بهتر از دیگران عمل می کنند،به گونه ای فشرده اینگونه پاسخ می دهد : "سامانه های آموزشی دولتی در بسیاری از بخش های جهان در بحران به سر می برند. برای نمونه ایالات متحده،انگلستان،سوئد،نروژ،و فرانسه کشورهایی هستند که به طور فزاینده ای،به خاطر ناکامی منطقه ای در فراهم کردن فرصت های یادگیری کافی برای همه ی کودکان،به چالش گرفته می شوند. راه حل این کشورها،نامعمول نیستند : شدیدتر کردن کنترل مدرسه ها،پاسخگو ساختن بیشتر در قبال عملکرد دانش آموزان،اخراج آموزگاران بد،و برچیدن مدرسه های دردسرساز،بخشی از برنامه های رو به راه ساختن این وضع می باشند. این کتاب به این نمی پردازد که رقابت سخت تر،داده های بیشتر،برچیدن اتحادیه های آموزگاری،راه اندازی مدرسه های منشوری بیشتر [مترجم : مدرسه های منشوری نوعی مدرسه های آمریکایی اند که بر اساس منشور و تم های ویژه ی خود کار می کنند.] یا به کارگیری مدل های مدیریتی شرکتی در سامانه های آموزشی،واکنش سخت- و سراسر متضادی- را پدید می آورند. پیام اصلی این کتاب این است که روشی دیگر هم برای بهبود سامانه های آموزشی هست. در این روش،بهبود وضعیت نیروی آموزشی،محدود کردن آزمون های دانش آموزی به یک کمینه بایسته، مقدم دانستن مسئولیت و اعتماد به پاسخگویی،و واگذاری مدرسه و مدیریت در سطح منطقه به حرفه ای های آموزشی،در دستور کار قرار می گیرند. اینها درون مایه مشترک سیاست آموزشی در برخی از کشورهای با عملکرد برتر- و از آن میان فنلاند- در آزمون های پیزا در سال 2009 می باشند."

 نویسنده بر این باور است که در مدرسه های فنلاندی،شرایط بازی وجود دارد. این شرایط،دانش آموزان را به کنج کاوی و آفرینش گری برمی انگیزند. این فضا تنها به برخی مدرسه های خاص محدود نیست و کمابیش در فنلاند عملکرد همه ی مدرسه ها همانندند. در کتاب به نقل از منبعی از سال 2006 اطلاعاتی آورده شده که نشان می دهد تفاوت عملکرد دانش آموزان در میان مدرسه ها،کمتر از 5 درصد است.

 در فنلاند،به آموزش،به چشم پیشه ای درجه یک و برتر،نگریسته می شود. برای اثبات درستی این سخن، نویسنده به شواهدی استناد می کند : موقعیت بالای آموزگاران در جامعه فنلاند،آزادی حرفه ای آموزگاران،حقوق بیش از میانگین حقوق ملی،رقابت بالا برای ورود به تربیت معلم،و کیفیت بالای تربیت معلم. برای گرفتن پروانه کار در مدرسه های فنلاند،شرط بایسته داشتن مدرک کارشناسی ارشد است- سه سال برای لیسانس و دو سال برای فوق لیسانس.

تربیت معلم در فنلاند،دوره ای پژوهش بنیاد دانسته می شود. گفته شده که این دوره با "یکپارچه سازی نظریه ها،روش شناسی ها و تمرین های پژوهشی،آموزش مهارت های طراحی،هدایت و ارائه پژوهش های ریشه ای بر روی جنبه های عملی و نظری آموزش و پرورش" به پیش می رود. کیفیت تربیت معلم در این کتاب اینگونه معرفی می گردد : "برنامه درسی عمومی تربیت معلم،اطمینان می بخشد که آموزگاران تازه آماده شده ی فنلاندی،از دانش و مهارت هایی متعادل – هم نظری و هم عملی- برخوردارند. همچنین خبر می دهد که آموزگاران آینده،بینش ژرفی را به درون آموزش و پرورش خواهند کشاند چرا که از چشم اندازهای گوناگون روانشناسی و جامعه شناسی آموزشی،تئوری برنامه آموزشی،ارزشیابی دانش آموز،آموزش و پرورش با نیازهای ویژه،و دانش آموزشگری در زمینه های درسی خودشان،برخوردارند."

 پس از گذراندن تربیت معلم،آموزگاران از آزادی : "آزادی حرفه ای در برنامه ریزی،آموزش،تشخیص دشواری ها،اجرا و ارزشیابی" برخوردارند. آزادی حرفه ای،یکی از دلیل هایی است که باعث می شود بسیاری از آموزگاران،همه ی زندگی کاری شان را در این حرفه بگذرانند.

 یک زمینه ای که در این سامانه ی آموزشی به آن توجه زیادی می شود مسآله ی آموزش کودکان استثنایی است. شناخت به هنگام کودکانی که به کمک های ویژه نیاز دارند و فراهم ساختن آن کمک های بایسته،در اولویت است. آموزش و پرورش استثنایی دو شکل گوناگون دارد یکی نیمه وقت و دیگری همه وقت. در شکل نخست،دانش آموز به کلاس معمولی می رود اما در شکل دوم دانش آموز در گروه یا کلاسی ویژه در مدرسه معمولی یا در نهادی مستقل،حضور می یابد. بر طبق گفته نویسنده،نیمی از جمعیت دانش آموزی،تا پیش از به پایان رساندن دوره ی مدرسه های جامع،از برخی از انواع پشتیبانی های آموزشی برخوردار می شوند و به همین خاطر حالت ایزوله بودن حضور در چنین کلاس هایی محدود است.

 سالبرگ در معرفی اش از آنچه به موفقیت تحصیلی بالا انجامید تآکید می نماید که عامل های اثرگذاری از بیرون وجود دارد که به فرایند بهسازی یاری می رساند : "کاری که دیوید برلینر در روانشناسی آموزشی، لیندا دارلینگ هاموند در تربیت معلم،و اندی هارگ ریویز و میشل فولان در دگرگونی های آموزشی انجام دادند به دقت وارسی شدند و از دهه 70 تاکنون،در آموزش و پرورش فنلاند به اجرا درآمدند. راز اثرگذاری کامیابانه ی این ایده های آموزشی برخاسته از آمریکا،انگلستان،و کانادا این است که در مدرسه های فنلاند،برای چنین مدل های عملگرایانه ی دگرگونی،زمینه های حاصل خیز وجود داشت. "

 ضمن اشاره به گرفتن برخی ایده ها از کشورهای دیگر،سالبرگ همچنین به ایستادگی در برابر بهسازی های نئولیبرال بازار- محور اشاره می کند که در بخش آموزش فنلاند،به راه افتاده بود. از رهگذر اشاره به عامل های اثرگذار مثبت بیرونی،ایستادگی در برابر گرایش های ناخوانده، و کامیابی های آموزشی به دست آمده در فنلاند،نویسنده در واقع به آن چیزی می پردازد که کشورهای دیگر می توانند از سامانه آموزشی فنلاندی بیاموزند. درس هایی که او گوشزد می کند این است که می توان از سامانه ی آموزشی میان مایه به یک سامانه ی آموزشی الگو رسید؛ راه دیگری به جز سیاست های آموزشی بازار- مدار هم وجود دارد؛ روش هایی جایگزین برای بهسازی مدرسه وجود دارد که از پس دشواره های کنونی در زمینه های آموزشی برمی آیند؛ و این که نیازی برای فهم وابستگی های چند سویه میان نقش سرنوشت ساز بازرگانی، فن آوری،استخدام و دیگر بخش های دولتی برای کامیابی بخش آموزشی وجود دارد. او در پایان می گوید : "شیوه ی فنلاندی دگرگونی آموزشی،باید برای کسانی انگیزه بخش باشد که پی برده اند که راه رقابت،گزینش،پاسخگویی آزمون- بنیاد،و شیوه پرداخت حقوق بر بنیاد عملکرد،راهی به بن بست است."

 نویسنده،خوانندگان را با دو انتقاد مهم از درس های تجربه ی فنلاندی برای کشورهای دیگر هم آشنا می سازد. نخستین انتقاد این است که از آنجایی که فنلاند کشوری " کمابیش همگون" می باشد دشوار است که بتوان تجربه اش را برای کشورهایی با گوناگونی بیشتر مورد توجه قرار دهیم. نکته دوم این است که این کشور "بیش از اندازه کوچک" است که به عنوان یک "الگوی شایسته" برای بهسازی کشورهایی همچون آمریکا در نظر گرفته شود. این که نویسنده،چنین دیدگاه های متفاوتی را به خوانندگان معرفی می کند،نکته ی مهمی است.  

 افزون بر این انتقادها، من دوست داشتم که نویسنده،منابع انتقادی بیشتری را در کتاب می گنجاند. از آنجایی که سالبرگ خودش یکی از نیروهای درونی سازمان آموزشی فنلاند است – کسی که هم نقطه های قوت و هم نقطه های ضعف  را می داند- می توانست دشوارهای عملی و نظریی که این سامانه هم اکنون با آن درگیر است را در اختیار ما بگذارد. پرسش دیگر من در این کتاب این است که نویسنده و دیگر کارشناسان آموزش و پرورش فنلاندی، از آزمون های استاندارد جهانی به انتقاد می پردازند با این رو، نویسنده بر موفقیت های دانش آموزان فنلاندی در همین آزمون ها تآکید می ورزد. جالب بود اگر او می توانست برخی از دیدگاه های انتقادی به این آزمون ها را در اختیار ما می گذاشت.

 از این انتقادهای کوچک من که بگذریم کتاب "درس های فنلاندی" کتابی آموزنده است. کسانی که دلبسته ی بهسازی آموزشی فنلاندی و کامیابی اش هستند و کسانی که با پژوهش های آموزشی،سیاست های آموزشی،تربیت معلم،و زمینه های همبسته با اینها درگیرند،می توانند از این کتاب بهره مند شوند.   

 http://shahrvand-newspaper.ir/Default.aspx?NPN_Id=213&PageNO=11