اما و اگرهای آموزش های شهروندی
محمدرضا نیک نژاد،بخش طرح نو روزنامه شهروند،16 بهمن 93
برای بسیاری از کودکان- به ویژه در زندگی های شهری
امروز - مدرسه نخستین جایی است که نو آموز با چارچوب های تعریف شده و محدود کننده روبرو
شده و کنش های گروهی و اجتماعی را تجربه می کند. اوج توانایی های ارتباطی،پیش از سن
مدرسه است اما بخش فراوانی از آن تا سال ها پس از کودکی همچنان رو به رشد و شکوفایی می باشد. بنابراین مدرسه نخستین و
مهمترین نهاد برای جامعه پذیری،شهروند سازی،آموزش های مدنی و نهادینه کرد اخلاق اجتماعی
در نوآموزان بوده و می تواند در بالندگی و البته سقوط اجتماعی فرد بسیار کارا باشد.
از این روست که یکی از هدف های بنیادین آموزش و پرورش نوین،شهروند سازی و آموزش حقوق
و مسئولیت های شهروندی،آموزشِ کنش های اخلاقی - انسانی با دیگران و پاسداشت و پاسداری
از جانداران و محیط زیست و ... است. اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرو در آموزش،بخشی
از ساعت های آموزشی برای چنین آموزه هایی در نظر گرفته شده و اسکلتِ برنامه های درسی
برآمده از آموزش های شهروندی است. برای نمونه به نوآموزان
فرصت هایی داده می شود تا در تعیین مقررات کلاس یا ارائه پیشنهادهایی در شورای مدرسه
کمک نمایند،با همکاری بچه های دیگر به گسترش یک سیاست زیست- محیطی در مدرسه یاری رسانند
و اجازه یابند که در نگهداری زمین ها و ساختمان های مدرسه کمک نمایند،همچنین بچه ها
در اردوهایی با اعضای شورای یاری محله یا نمایندگان منطقه ای و نهادهای ملی - دولتی
دیدار نمایند. این کنش ها از آن رو است که به بچه ها،درکی از وظیفه خویش داده شود.
بی گمان گفتگو،برای شکل دادن بخش عمده ای از آموزشِ شهروندی - مدنی،روشی درخور و کاراست.
شاید از این روست که در ساختارهای نوین آموزشی،زنگ های دایره ای نشستن در کلاس،پیشنهاد
شده و اجرا می شود. روش های پیش گفته،کنش هایی هستند که آموزش و پرورش های پیشرو برای
آموختن و نهادینه کردن ارزش ها و آموزه های شهروندی به کار می برند.
اما در این میان نقش آموزگار و ساختار چیست؟ و آیا این دو ستون آموزش،توان پدیدآوری چنین پرورش هایی در کشور ما را دارند؟
گمانی نیست که یکی از مهمترین پایه های آموزش،آموزگار است. ساختار آموزشی هر کشور برای دستیابی به هدف های کلان آموزشی نیازمند نیروی انسانی آموزش دیده و پرورش یافته،برای پیمودن گام به گام برنامه ها بوده و هر برنامه آموزشی ای بدون همراهی و همیاری آموزگاران راه بجایی نمی برد. امروزه نیروهای آموزشی کشور به دو روش به ساختار آموزشی راه می یابند. یا در کنکور و در رشته های آموزگاری پذیرفته می شوند. و یا کسانی هستند که پس از پایان دانشگاه درخواست ورود به آموزش و پرورش را دارند. گروه نخست در دانشگاه،واحدهایی با عنوان درس های تربیتی می گذرانند و در بخش مهمی از این واحدها که شامل روش تدریس،روانشناسی تربیتی،فلسفه آموزش و پرورش،مدیریت آموزشی و ... می باشد،آموزشی ها نظری بوده و چندان راهگشای آینده حرفه ای آموزگاران آینده نیست. گروه دوم نیز مدرک غیر آموزشی داشته و در چند سال گذشته آموزش و پرورش برای صرفه جویی در هزینه ها به دنبال استخدام آنها بوده است و بنابراین از گروه نخست ناپخته ترند - گرچه گویا پیش از آغاز کار یکی دو ماه آموزش هایی می بینند. اما آنچه که هر دو گروه در آن یکسان هستند،این است که هیچ کدام برای آموزش های شهروندی،پرورش نیافته و این گونه آموزش ها در چاچوبه آموزش های آکادمیک برای رشته های آموزگاری چندان جایی ندارند. از این رو آموزگاری که خود در ساختار آموزشی نمره مدار و کنکور محور درس خوانده و مدرک گرفته است،به سختی می تواند آموزگاری کامیاب در آموزش های شهروندی و پرورش دهنده ی هوش اجتماعی و جامعه پذیری دانش آموزانش باشد. مگر آن که آموزش هایی کارا و عملی دریافت کند و آن آموزش ها بتوانند آموزه های شهروندی را در او نهادینه نماید. که بی گمان چنین زمینه در آموزش و پرورش و البته دانشگاه وجود ندارد و هر چه آموزگاران می آموزند و بکار می برند،برآمده از شخصیت و تجربه های بدست آمده از فرایند آموزش است. که چندان نقطه اتکایی نیست.
اما سد بزرگتر در برابر چنین آموزش هایی ساختار آموزشی است. سامانه آموزشی ما از آغاز تاکنون بر پایه نمره و مدرک پایه گذاری شده است و با همه پیشرفت ها و نوآوری های آموزشی در جهان کنونی،همچنان نتوانسته خود را از سایه سنگین آن برهاند. این وضع،دانش آموز و جامعه را از بخشی از حقوق نوین خویش محروم کرده و بی گمان پیامدهای بسیار بدی را در پی داشته و خواهد داشت. در سامانه های نوین و پیشرو آموزشی،بخش فراوانی از برنامه های درسی و درونمایه کتاب های آموزشی و روش های آن،بر چنین آموزش های متمرکزند. اما سامانه آموزشی ما دارای زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری درخور برای چنین آموزشی نیست. فرهنگ آموزشی ما از آغاز تاکنون نمره و معدل محور و کنکور مدار بوده و بیش از آن که کیفیت آموزش را هدف قرار دهد،کمیت را دنبال کرده است. در چنین شرایطی سخن گفتن از آموزش های شهروندی چندان پذیرفتنی نیست و خواهان ندارد! هنگامی که 65 درصد ساختمان های آموزشی ما فرسوده و کهنه اند و فضای ضروری برای چنین آموزش هایی را ندارند،تراکم دانش آموز در بیشتر مدرسه های شهری بیش 35 تن در هر کلاس است،محیط های آموزشی فضای درخور برای کار گروهی و همیاری دانش آموزان را فراهم نمی کند و البته از همه مهمتر هدف های کلان آموزش و پرورش در این بخش از آموزش ها یا ساکت اند و یا ناروشن! نمی تواند چندان به چنین آموزش هایی امیدوار بود و اگر هم آموزگارانی بخواهند چنین روش هایی را بکار برند،با دشواری های فراوانی روبرو خواهند شد و چه بسا پس از مدتی انگیزه خویش را از دست داده و به همان هدف های سنتی آموزش رو آورده و پایه کار خویش را نمره و معدل قرار دهند.
آموخته نشدن دانش آموزان با رفتارهای مدنی و شهروندی مانند مدارا،همراهی،همدردی،احترام،مسئولیت پذیری،خشونت پرهیزی و .... پیامدهای اجتماعی ژرف و گسترده ای دارد که شوربختانه امروز گاه و بیگاه از گوشه و کنار شنیده و دیده می شود. اگر می خواهیم جامعه در آینده با پیامدهای وحشتناک نبودِ آموزش های مدنی - شهروندی روبرو نشود،باید امروز تجربه آموزش و نهادینه کردن این گونه ارزش ها را در مدرسه و کلاس فراهم نماییم. باشد که امروز هزینه کنیم تا در آینده از میوه های پر بار آن بچشیم.
http://shahrvand-newspaper.ir/?News_Id=22488
