اندیشه و آموزش

کلاس فیزیک و گفتگو درباره خشونت!

محمدرضا نیک نژاد،بخش طرح نو روزنامه شهروند،29 آذرماه 93

وارد کلاس چهارم ریاضی شدم. دانش آموزان با ناهماهنگی همیشگی از جا برخاستند و نشستند. همهمه در کلاس موج می زد. کمی صدایم را بالا بردم و چند بار روی میز زدم و گفتم " بچه ها لطفا اجازه بدید ..." کلاس آرام شد. گفتم این زنگ به فراخوان شماری از معلمان و تشکل های صنفی کشور قرار است در کلاس درباره خشونت و زمینه های گسترش آن در جامعه و مدرسه به گفتگو بنشینیم. بچه ها هورایی کشیدند. یکی گفت:آقا امروز از فیزیک و قانون های نیوتن و ... خبری نیست!؟گفتم نه! امروز زنگ گفتگوست. ادامه دادم دبیر فیزیکی در کلاس و با ضربه های چاقوی دانش آموزش کشته شده است. بارها معلمان نیز،دانش آموزان را کتک زده و آسیب رسانده اند. به باور شما چه چیزی سبب می شود که انسان ها گاهی چنین سنگدلانه یکدیگر را بیازارند؟ احمد سکوت کلاس را شکست و گفت: آقا این رفتارها تنها در مدرسه رخ نمی دهد و بسیار گسترده تر است. برای نمونه همین اسید پاشی های اصفهان،کودکی آزاری هایی که گاه صدایش در می آید،درگیری های خیابانی و ... گفتم احمد جان درست می گویی و البته نمی شود این رویدادها را جدا از هم دانست. علی که بیشتر وقت ها با گوشی آیفونش ور می رود گفت مردم اعصاب ندارند! گرفتاری های اقتصادی تحمل همه را کم کرده و با کوچک ترین برخورد،درگیری زبانی به وجود می آید و درگیری فیزیکی و شاید در پایان هم چاقو کشی و ... پویا که درسخوان کلاس است گفت: به نظرم خشونت در وجود تک تک ما هست. تا اندازه ای هم به تربیت خانوادگی وابسته است. من در خانه نمی توانم به آسانی نظرم را بگویم. پدرم عصبانی می شود و گاهی هم کوچک تر که بودم کتک می خوردم. همین رفتار را من درباره برادر کوچکترم دارم. در مدرسه معلم ها با دانش آموزان دارند و در خیابان پلیس با شهروندان و رییس پلیس با زیردستانش و .... و این چرخه در خانه و مدرسه و جامعه بازتولید می شود. برای آن که گفتگو به کج راهه نرود گفتم درست است که نمی توان رویدادهای اجتماعی را از یکدیگر جا کرد و انواه خشونت و ریشه های آن گسترده تر از مدرسه است،اما می خواهیم بدانیم که ریشه های خشونت در مدرسه و کلاس کجاست؟ و چگونه می توان از گسترش آن جلو گیری نمود؟ حسین با ریش کم پشت و پیراهن سیاه بر تن گفت: آقا ببخشید! شما دارید این حادثه را بزرگ می کنید. تاکنون چند معلم سبب راهی شدن دانش آموزان به بیمارستان شده اند؟ من خودم دیده ام که معلمان با برخورد نادرستشان باعث ترک تحصیل برخی از بچه ها شده اند. چرا چسبیدید به این دبیر بروجردی!؟ به نظرم نباید چنین برداشتی پدید آید که خشونت در جامعه زیاد است! گفتم حسین آقا درست می گویی معلمان هم خشونت می کنند و من نمی خواهم از کسی دفاع کنم. اما معلم و دانش آموز هم جزء این جامعه اند و آنها هم با ساز و کارهای موجود در جامعه تربیت شده اند. می پذیرم که هر کس که در روابط اجتماعی دست بالا را دارد بیشتر خشونت می کند. حمید که در بیشتر ساعت های درسی چرت می زند و نمرات پایینی دارد. وسط حرف هایم پرید و گفت:آقا این حسین هم هر چیزی رو سیاسی می کنه! ببینید من اصلا علاقه و انگیزه ای برای درس خواندن ندارم. ساز می زنم و می خواهم از هنر به جایی برسم. اما از سویی شرایط برای هنر در ایران فراهم نیست و از دیگر سو به اجبار خانواده ام به رشته ریاضی آمده ام. فقط مدرک می خواهم که بتوانم به خارج بروم و علاقه ام را پی بگیرم. خب!حالا من به کلاس آمده ام،نه می توانم و نه می خواهم درس بخوانم. شما به عنوان دبیر و بنابه وظیفه،می خواهید درس بدهید و بخواهید. من هم که کلا تعطیلم. شما حس می کنید من به شما بی احترامی می کنم و من هم فکر می کنم شما گیر الکی می دهید. این می شود سرچشمه اختلاف و در گیری و خدای ناکرده کشیده شدن به جاهای باریک. برای این که خستگی بچه ها هم در بیاد گفتم: حمید! خوب از فرصت استفاده کردی و بهم فهموندی که دیگه بهت گیر ندم! بچه ها خندیدند. بهمن که یکی دیگه از بچه درسخوان های کلاس است گفت:ببینید آقا من آمده ام درس بخوانم. سر کلاس هم سراپا گوشم. اما کلاس کوچک و خفقان آور است،بسیاری از بچه ها علاقه به درس ندارند و از هر فرصتی برای فرار از درس و مشق استفاده می کنند،دبیرها هم فشار بیش از حد می آورند و همه می خواهند فقط درس آنها را بخوانیم،فضای مدرسه خسته کننده است،نه کتابخانه ای نه جای نهار خوردنی و یا استراحتی،دبیرستان ما برای دلخوشی هم که شده یک درخت ندارد!درس ها هم آدم رو روانی می کنند. خانواده و فامیل هم انتظار زیادی دارند. اگر شما باشید روانی نمی شوید!؟ در این وضع اگر کسی - معلم و دانش آموز فرقی نمی کند- گیر بیخودی دهد شاید آدم نتواند خودش را کنترل کند و عصبانیت هم یک لحظه است و ... در میانه سخنان بهمن زنگ خورده بود،اما بچه ها در جایشان نشسته بودند- بر خلاف همیشه که برای بیرون رفتن از کلاس سر و دست می شکنند! محمدعلی که بیشتر وقت ها نقاشی می کشد و چندان با درس همدلی ندارد گفت: آقا خشونت در همه جا هست و گاه گداری در پیشرفته ترین کشورها هم رخ می دهد . اما مهمتر از ریشه یابی خشونت،این است که ما یاد نگرفته ایم که آن را کنترل کنیم. این آموزش ها نه در خانه به ما داده می شوند نه در مدرسه. پس نمی توان انتظار کاهش خشونت را داشت و ... معاون پایه چهارم بی آن که در بزند تو آمد و با شگفتی گفت ببخشید! دبیر زنگ بعد چند دقیقه ایست که منتظر است! بچه های چهارم تجربی هم منتظر شمایند. بی آن که بتوانم به جمع بندی بپردازم از بچه ها خداحافظی کردم و رو به آنها گفتم: ببخشید که وقت کلاس را گرفتم. استراحت نکرده به کلاس بعدی رفتم و بی آن که خوش و بشی بکنم گچ را برداشته و گفتم بنویسید قانون سوم نیوتن .... زنگ تفریح بعدی در دفتر دبیران نشسته بودم که چندتا از بچه های چهارم ریاضی صدایم زدند. به آستانه در که رسیدم گفتند که زنگ پیش خیلی خوب بوده و از بابت این که معذرت خواهی کرده اید،می گوییم که این گفتگوها ضروری تر از درس است و ما نیاز داریم که درباره این موضوعات گفتگو کنیم. من هم از آنها سپاسگزاری کردم که کنشگرانه در گفتگو شرکت کرده بودند. چند روز است که از خودم می پرسم که هدف آموزش و پرورش از برکردن فیزیک و شیمی و عربی و ادبیات و ... است!؟ آیا درست است که بهترین سال های جوانی و سر زندگی بچه هایمان بر سر نمره و معدل و کنکور به باد رود؟ چرا به جای پرداختن به ریشه های آسیب های اجتماعی – فرهنگی و آشنا کردن آنها با پایه های زندگی اجتماعی در جهان پیچیده کنونی،همه وقت و انرژی آنها در لابلای کتاب های درسی و کمک درسی به هدر می رود؟ بی گمان ساختار آموزشی ما در پرورش شهروندان شایسته ناتوان است و تا هنگامی که برای آن برنامه ای نداشته باشیم نمی توان امیدی به سامان یافتن رفتارهای اجتماعی – فرهنگی داشت. همچنان که محمدعلی گفت ما آموزش های درستی برای کنترل خشم و احساساتمان دریافت نکرده ایم. برای فراگیری مهارت های اجتماعی و شهروندی،آیا جایی بهتر از مدرسه و زمانی بهتر از زنگ گفتگو سراغ دارید؟ تا کی باید در گردابه فرو رونده نمره و معدل و کنکور بچرخیم و افزون بر آزار دانش آموزان و معلمان،چرخه خشونت در جامعه را بازتولید کنیم!؟