اندیشه و آموزش

روشنفکر،خشونت،فضیلت!

محمدرضا نیک نژاد،ص آخر روزنامه شهروند، 15 آذرماه 93

درباره دبیرِ جان باخته بروجردی می گفت که اگر رسانه ملی این رویداد را به سکوت گذراند،جای شگفتی نیست! به این گونه رفتارها خو گرفته ایم. اما چرا جامعه روشنفکری به این رخداد و خشونت نهفته در آن چندان توجهی نشان نداد؟ برای همراهی با او گفتم،من نیز ماجرا را برای هر کس که بازگو می کردم،نخستین چیزی که می پرسید این بود که این معلم چه کار کرده است!؟ معلم باید چه کار کرده باشد؟ تا سزایش سلاخی باشد. گفتم خشونت از بیماری سختی زیر پوست جامعه خبر می دهد که هر از گاهی با زخمی چرکین خود را نشان می دهد. اما پرداختن به آن به شکلی گزینشی و دلبخواهی،واقعا نوبر است! گمان نکنم اسید پاشی به چهره دختران اصفهانی،آزار کودکان در پشت دیوارهای بلند خانه ها،مرگ دلخراش دبیری در کلاس و درگذشت فردی در بازداشتگاه و ... چندان تفاوتی با هم داشته باشند. همه خشونت هستند و دارای ریشه های ژرفِ اجتماعی – فرهنگی در وجودِ تک تک ما شهروندان. اما بی گمان برخی از این خشونت ها برای کسانی،ابزارهایی قدرتمند برای خودنمایی های روشنفکرانه اند. خشونت، خشونت است،کلاس و خانه و خیابان و بازداشتگاه ندارد. دردآور است که رویدادهایی به این تلخی- آن هم به شکل گزینشی- ابزاری برای موج سواری می گردند. باید ژرف تر و انسانی تر دید. ریشه های خشونت و رابطه آنها با انسان،آنچنان پیچیده و در هم تنیده اند که اگر حاکم و محکوم،قاتل و مقتول،مجرم و مجری ... هم جابجا شوند،چندان تفاوتی در اصلِ رویدادها نمی بینیم. روابط،همان هایی هستند که در فیلمِ ارزشمند "نوبت عاشقی" مخملباف به تصویر کشیده می شوند و در کتاب چهار زندان دکتر شریعتی هوشمندانه نگاشته شده اند. روابط اجتماعی- فرهنگی نقش اساسی را در بسیاری از رویدادهای اجتماعی بازی می کنند،نه افراد! پس تا روابط،سامان نیابند،آمدن و رفتن افراد وجابجایی آنها،رفتارها و کردارها را دگرگون نمی کند- همچنان که تاریخ نیز گواهی می دهد. بسیار می خوانیم که دموکراسی ابزار و روشی ست برای رسیدن به هدف!اما هدف چیست؟ به گفته علی میرسپاسی در کتاب "اخلاق در حوزه عمومی"،رسیدن به جامعه ای با فضیلت. او از زبان لویس پری می نویسد:"همان گونه که "فخر" ویژگی اساسی حکومت های سلطنتی و "ترس" خصوصیت اساسی حکومت های استبدادی است. در جامعه دموکراتیک نیز فضیلت،بازتاب ارزش های اساسی مدنی و روشنگرانه،ترجمان عشق و دوستی به سایر شهروندان و به کلیت نهادهای مدنی است. خیرخواهی و نیک اندیشی،عام ترین ارزش جامعه ای دموکراتیک شناخته می شود". اما پیش از آن که فضیلت در ساختار سیاسی - اجتماعی آشکار گردد،باید در جان و اندیشه روشنفکران و کنشگران اجتماعی - سیاسی آن نهادینه شود. پس باید اخلافی تر به رویدادها نگریست. گفتم،جامعه روشنفکری چه پاسخی خواهد داشت برای سکوت در برابر مرگ دلخراش دبیری در برابر دیدگان دانش آموزانش؟ آیا باید همواره رویدادها سیاسی باشند یا شوند،تا برخی حقوق بشر و حقوق شهروندی را علم کنند و موج پدید آورند؟ رسانه های تصویری آن سوی آب که برای گران شدن 30 درصدی نان ساعت ها تحلیل ارائه می دهند،در یک همسویی ناباورانه،در برابر چنین مرگ های خاموشی،خاموشند! واقعا چرا؟ بی گمان پیش از آن که به دنبال نهادینه کردن فضیلت در جامعه باشیم،باید فضیلت در اندیشه هایمان شکل بگیرد.