کتاب های کمک درسی؛سودمند یا آسیب زا

محمد رضا نیک نژاد،روزنامه ی اعتماد،14 آبان 92

 "کتابخانه ی عمو پورنگ" برنامه ای تلوزیونی است که داستان ها،ترانه ها و گفتگوهایش بر پایه ی خواندن کتاب است و در آن کتاب خوانی به گونه ای بسیار جذاب – برای بچه ها – سفارش می شود. پسر پنج ساله ام با دیدن این برنامه،به کتاب هایش علاقه ی بیشتری نشان می دهد و شب ها با کتاب خوانی مادرش می خوابد. این چیزی است که ارمغان تلاش های عمو پورنگ و دست اندرکاران این برنامه ی کامیاب است و جای قدردانی دارد. اما در بخش میان- برنامه های تبلیغاتی،ناگهان سر و کله ی یکی از گسترده ترین موسسه های آموزشی کشور پیدا می شود و به معرفی کتاب های کارِ ریاضی و علومِ دبستان! می پردازد. و آب سردی بر شعله ی قد کشیده انگیزه ی کتاب خوانی در کودکان می پاشد. راهیابی کتاب های کمک درسی  و حل المسائل ها،به دوران دبستان،خیانتی آشکار به هدف های آموزشی این دوران بسیار مهم و تاثیر گذار است. هدف های آموزشی در دوران دبستان،جامعه پذیری،پرورش هوش اجتماعی و خلاقیت،رژفا بخشی به آموزش های شهروندی و سواد خواندن و نوشتن و حساب کردن است. تمرکز بیش از اندازه و افراطی بر بخشی کوچکی از هدف های آموزشی،بخش های اصلی تر آن را به حاشیه رانده  و بی گمان بزرگ ترین ستم به هدفهایی همچون رشد خلاقیت و شهروند پروری است. ساختار نمره ای،نتیجه نگر و مبتنی بر تشویق و تنبیه،دانش آموزان را از رسیدن به هدف های آموزشی باز داشته و شوربختانه،دانش آموزان،خانواده ها،معلمان و حتی کاربدستان و کارشناسان آموزشی را در چرخه ی بازتولید این خطای فراگیر عرفی- اجتماعی گرفتارنموده است. اگر تا دیروز کانون توجه این موسسه ها،دانش آموزان دبیرستانی و کنکوری بود- و شاید به خاطر گذر جوانان از دوران شکل گیری شخصیت،چندان جای نگرانی نبود- اما امروز با بالا رفتن ظرفیت پذیرش دانشگاه ها و خطر حذف کنکور! تمرکز آنها متوجه دوره های پایه ای تر شده است و این یعنی دور شدن بیش از پیش از هدف های آموزشی- به ویژه در دوران حساس دبستان.

 سال هاست که ارزشیابی در دوران دبستان توصیفی شده است و دانش آموزان برای رفتن به پایه های بالا تر نیازی به نمره ندارند. آنها در بخش آموزشی تنها باید خواندن و نوشتن و حساب کردن را بیاموزند و این نیاز به کتاب کار،حل المسائل، آموزشگاه و کلاس خصوصی ندارد. اما به جایش شرکت در گروه های هم سن و سال،همیاری و همکاری برای رسیدن به هدف های گروهی،آموزش های وابسته به کنش های زیست محیطی،فراگیری کنش های اجتماعی و اخلاقی،پاسداشت حقوق دیگران و پدید آوری رفتارهای اجتماعی شایسته و ... نیازمند حضور در مدرسه و پی ریزی برنامه های آموزشی در خور است.

در چند سال گذشته بهرگیری از کتاب های کار،در پایه های گوناگون آموزشی،بسیار گسترش یافته و بسیاری از معلمان و مدارس،دانش آموزان را وادار به خرید این کتاب ها می کنند. کتاب های کار،نمونه پرسش های آزمون های سال های گذشته  برای آمادگی بیشتر دانش آموزان هستند. پرسشی که وجود دارد این است که اگر این گونه کتاب ها سودمندند،چرا آموزش و پرورش بعنوان یگانه نهاد آموزشی کشور،درونمایه های آنها را وارد کتاب های درسی نمی کند و خود چاپ و انتشار آنها را بر عهده نمی گیرد؟ و اگر آنها را برای آموزش آسیب زا می داند- برخی فرادستان آموزشی،مدارس را از وادار نمودن دانش آموزان برای خرید این کتاب ها منع کرده است- چرا به گونه ای شفاف،پیگیرانه و از روش های قانونی با این موسسه ها برخورد نمی شود؟ و حتی در گسترده ترین رسانه ی کشور تبلیغ می شوند!

از دیگر سو با افزایش بهای کاغذ و کتاب،خرید این گونه کتاب ها در کنار هزینه هایی مانند کیف و کفش و پوشاک،خودکار و دفتر و کتاب،کمک های دلبخواهی! به مدرسه،برگزاری و شرکت در کلاس های تقویتی،رفت و آمد و .... فشار اقتصادی فراوانی بر خانواده ها وارد کرده و رایگان بودن آموزش و پرورش در کشور را به شدت به چالش گرفته است. تنها یک کتاب کمک درسی نامدار در درس فیزیک نزدیک 30 هزار تومان و یک کتاب کنکوریِ از موسسه ای پرطرفدار، نزدیک هفتاد هزارتومان است! و در حالی که این کتاب ها هیچ ارزش آموزشی کارایی ندارند در هر سال صدها هزار تومان به هزینه های آموزشی خانواده ها می افزایند.  

 گویا زمان آن رسیده باشد که نقش کتاب های کمک درسی در فرایند آموزش و در سنجش با هدف های واقعی آموزش و پرورش بررسی شوند. کتاب های درسی را بسامان نمایند و کتاب های کمک درسی را از سطح جامعه و گستره ی آموزش حذف نمایند. با سخنان رییس جمهور روحانی در روز نخست مهر و گفته های پیش و پس از برگزیده شدنشان درباره بالا بردن سطح کیفی آموزش و برگرداندن آموزش و پرورش به مسیر درستش- از جمله افزودن زنگ انشا و کتاب خوانی و ....- امروز بیش از هر زمانی شرایط برای دگرگونی سیاست های آموزشی فراهم است و فرادستان آموزشی باید هر چه زودتر دست به کار شوند . این گوی و این میدان.    

http://etemadnewspaper.ir/Released/92-08-14/93.htm