سنت های کار صنفی فرهنگیان

مهدی بهلولی

گذشته از این که در دولت یازدهم،در کار صنفی آموزگاران،گشایشی نسبی پدید خواهد آمد یا نه،به گمانم،بد نباشد که کمی درباره ی مفهوم کار صنفی در گستره ی آموزش و پرورش اندیشید و به گفت و گو پرداخت. البته به نظرم از رهگذر واکاوی و وارسی واژه ی "صنف" و "آموزش"،چندان نباید امیدوار بود که بتوان به نتیجه ای درخور و آگاهی بخش دست یافت. در گذشته هم گفت و گوهایی که گرد معنای این واژه ها انجام گرفت،چندان دستآوردی نداشت. اما پس از گذشت ده- پانزده سال از آغاز کارهای صنفی فرهنگیان ِ پس از انقلاب،شاید بتوان در پهنه ی کار صنفی آموزگاران،دست کم از پنج برداشت و یا پنج سنت سخن گفت. من در زیر می کوشم که به کوتاهی و با استناد به حافظه و تجربه ی شخصی خودم،به این برداشت ها بپردازم. ناگفته نماند که هر کدام از این سنت ها،به گونه ای یک طیف می باشند و می توان میان افراد وابسته به آنها،اختلاف های مهمی را هم دید.

1.در برداشت نخست از کار صنفی آموزگاران،کمبود حقوق و مزایای مادی فرهنگیان،از برجستگی ویژه ای برخوردار است. گرچه این مسآله،دل نگرانی همه ی کوشندگان فرهنگی و شاید همه ی فرهنگیان باشد،اما در این برداشت،پیگیری کاستی های مادی و حقوقی،کمابیش،شاخص اصلی و شاید تنها شاخص تعریف کننده ی کار صنفی است.

البته به مسآله ی جایگاه آموزگاران در تصمیم گیری های آموزشی هم اهمیت داده می شود اما همانگونه که گفته شد هسته ی بنیادین کار صنفی،پیگیری خواسته های مادی است. در میان صنف و سیاست هم مرزی روشن و قاطع کشیده وجود دارد و به شدت از کار سیاسی و ورود به دولت،قدرت،و هر نوع کنشی که بعد سیاسی نمایانی دارد- همانند انتخابات مجلس،شوراهای شهر،ریاست جمهوری- پرهیز می شود. به نزد برخی از افراد این گروه،ورود مفاهیم نو به گفتمان آموزشی،همانند دموکراسی،حقوق بشر و حقوق شهروندی نیز سیاسی کردن آموزش به حساب می آید و باید از آن دوری جست.

2.برداشت دوم،درست در برابر برداشت نخست،هیچگونه هویت مستقلی برای کار صنفی در گستره ی آموزش و پرورش قائل نیست و کار صنفی را متغیر وابسته ای می داند از سیاست. یعنی سیاست،متغیر آزاد و مستقل و اثرگذار است و آموزش و پرورش متغیر وابسته. پس تا مسآله ی ما در سیاست حل نشود،آموزش و پرورش هم رو به بهبودی نخواهد گذاشت. در این سنت،کار صنفی،زیر کار سیاسی تعریف می شود و همه ی تلاش ها در راستای دگرگونی های و اصلاحات سیاسی انجام می پذیرد تا از این رهگذر،بهبودی در آموزش و پرورش – چه در بحث معیشت فرهنگیان و چه در دیگر مسائل آموزشی و مدیریتی- رخ نماید. از این رو،نزدیک شدن به مراجع قدرت و ورود به مسائل سیاسی هم روا و بایسته است.

3.در برداشت و سنت سوم- دانسته یا نادانسته- پیوند سختی پدید آمده است میان کار صنفی و زندان. کلید واژه های این سنت، زندان، توبیخ،دادگاه،تبعید و ... است. راهبرد کوشش های صنفی برخی از افراد این گروه گویی با زندان تعریف می شود و یا شاید بهتر است بگوییم که راهبرد آنها،چنین نمودی یافته است : تلاش و مبارزه ی صنفی از رهگذر زندان. گرچه برخی از این کسان،راستین و به درجه های گوناگون به این روش وفادارند اما بسیاری هم با این که در عمل وفاداری کمی به این راهبرد نشان داده و می دهند ولی سخت از هواداران و مبلغان این روش اند و از آن بسیار سخن می گویند و پوششی ساخته و می سازند برای بی کنشی خود. بحث اندیشه ی آموزشی و جستارهای آموزش و پرورش نوین،چندان در این سنت جایگاهی ندارد و به نزد برخی از این طیف،ناچیز و بی ارزش هم شمرده می شود. نه این که این افراد به هیچ رو اهل اندیشه نیستند اما از زندان بیشتر سخن می گویند تا اندیشه،و زندان رفتن و درگیری با حکومت- البته بیشتر برای اصلاح - را،شاخص بهتری برای تعریف کار صنفی می دانند. بیشتر دل نگرانی آنها،فضای امنیتی آموزش و پرورش است و سخت به آن می تازند. ارزیابی کار این گروه آسان نیست. به هر رو،برخی از این به زندان افتادن ها و رفتن ها،به ناگزیر بوده است و بی گمان دلخواسته ی این افراد نبوده و نیست. اما گاهی احساس کرده ام که برخی از کنشگران،به نوعی از این برخوردهای حکومتی و امنیتی استقبال هم می کنند. همگان می دانند که در سیستم قضایی ایران،و به ویژه در برخورد با زندانیان سیاسی،بازجو(یا به گفته ی کارگزاران قضایی همان کارشناس پرونده) نقش بسیار برجسته ای دارد. من بر این باورم که برخورد برخی از کنشگران صنفی ای- که در این سال های گذشته به زندان افتاده اند- با بازجویان،سخت محل بحث است.

4.در برداشت و سنت چهارم،کار صنفی،بیشتر به سرگرمی نزدیک است تا یک کار هدفمند! گاهی برویم جلسه،گاهی نرویم. بیشتر کاری عشقی می نماید. هر هفته یک روز بعدازظهر گرد هم جمع شویم و درددلی کنیم و از دشوارهای اقتصادی بنالیم. و یا چرت و پرت بگوییم و بخندیم و به یکدیگر تیکه بیندازیم. و یا با اندیشه هایی دقیانوسی و تئوری توطئه،که همه ی کارها دست خودشان است و از کسی کاری ساخته نیست و همه را به بازی گرفته اند و ... تحلیل سیاسی – فرهنگی بکنیم! تا جایی که می توان همه ی کارها را دست حکومت بدانیم و بازی حکومت،و جایی که کم آوردیم بازی انگلیس و آمریکا. اندیشه ای،نوآوریی،جست و جویی و پژوهشی،از هیچ کدام خبری نیست. هوا هم که پس شد و امنیتی،دیگر پیدایمان نیست. تا روزی و روزگاری دیگر،که باز بنشینم از دو- سه بازداشت چند ساعته و یا یکی- دو روزه ی گذشته ی خودمان سخن ها بگوییم و هی افتخار کنیم که بله،فلان روز فلان شد و ...

هفت هشت ماه پیش،با یکی از دوستانم که با برخی کنشگران یکی از استان ها رابطه دارد سخن می گفتم و از کارهای صنفی آنها پرسیدم. گفت : دوسه ماه یک بار،گرد هم جمع می شوند،جوجه کبابی می زنند و پشت سر کانون تهران که سیاسی است و ... سخن می گویند،و البته دیگر هیچ!

5.در برداشت پنجم،آموزش نوین و جستارهای تازه ی آموزش و پرورش،جایگاه ویژه ای دارد. کنش صنفی،هدفمند،جدی،به روز و مطالبه گر است. کنشگران این طیف،بیشتر از رفتار و اندیشه های نوین آموزشی می گویند و می نویسند. پیوند با روزنامه ها و رسانه ها را جدی می گیرند. کاستی های آموزش و پرورش،و سخنان فرادستان آموزش و پرورش را پیگیری می کنند و به نقد می پردازند. برنامه های روز آموزش و پرورش را دنبال می کنند و با توجه به فضای اجتماعی- سیاسی،تندتر یا کندتر موضع می گیرند. البته سر و کارشان با مراکز امنیتی افتاده و می افتد اما در بیرون ماندن خودشان را ثمربخش تر از به زندان رفتن می دانند. من این سخنان را هم از سر گفت و گو با برخی از این افراد می گویم و هم با تحلیل رفتاری آنها. در اندیشه ی اغلب این افراد،میان آموزش و پرورش و کار صنفی از یک سو و سیاست از سوی دیگر،پیوندی دوسویه برقرار است یعنی آموزش و پرورش و سیاست در میانکنش اند و نه در یک رابطه ی یک سویه- که در آن رو،کار صنفی،سراسر بی بنیاد می گردد. در این طیف هم البته اختلاف اندیشه بسیار دیده می شود اما به نظر من،شاخص اصلی تعریف کننده ی این افراد،اهمیت به نوآوری های اندیشگی آموزشی است.